Tiến sĩ Vũ Thành Tự Anh, giám đốc chương trình giảng dạy kinh tế Fulbright, chỉ ra ba yếu tố khác khau giữa đại học tư thục vì lợi nhuận và đại học tư thục không vì lợi nhuận, thể hiện qua ba câu hỏi: Ai là nhà đầu tư, ai là người sở hữu, thặng dư của trường sử dụng như thế nào?

TS Vũ Thành Tự Anh

3 điểm khác biệt về đại học tư thục không vì lợi nhuận giữa Việt Nam thế giới hiện nay là:

Ở Việt Nam, trường ĐH tư thục không vì mục tiêu lợi nhuận vẫn có Hội đồng quản trị, có sở hữu, nhà đầu tư và chia cổ tức  (cổ tức bị giới hạn bởi lãi suất, trái phiếu chính phủ) Loại hình ĐH này đúng nghĩa là đại học tư thục vì mục tiêu lợi nhuận trung bình hoặc thấp.

Về hệ thống quản trị và quan hệ hiến tặng, trường ĐH không vì lợi nhuận trên thế giới là hội đồng tín thác. Tức hoạt động vì niềm tin người khác đặt cho mình, vì động cơ duy trì niềm tin đó, người đó đại diện cho xã hội, cộng đồng. Còn ở Việt Nam, Hội đồng quản trị là mô hình của một công ty cổ phần nên hiển nhiên chia cổ tức.

Thứ 3, ở Việt Nam có quan điểm tương đối hà khắc đối với đại học tư thục vì lợi nhuận, mặc dù đại học này ra đời xuất phát từ nhu cầu và chất lượng không khác đại học phi lợi nhuận.

“Cần tôn trọng tất cả các trường đại học công, tư, lợi nhuận hoặc phi lợi nhuận nếu đáp ứng nhu cầu xã hội và tạo ra giá trị. Giá trị là then chốt” – TS Anh phân tích.

Tiến sĩ Phạm Thị Ly, ĐHQG TP.HCM khẳng định, căn cứ vào 3 yếu tố để phân biệt đại học không vì lợi nhuận hay đại học vì lợi nhuận.

Trường đại học không vì lợi nhuận sử dụng lợi nhuận cho tái đầu tư và phát triển. Cơ cấu quản trị phản ánh lợi ích và tiếng nói các bên liên quan, phục vụ sứ mạng của nhà trường. Đại học không vì lợi nhuận không sở hữu tư nhân mà thuộc sở hữu cộng đồng.

“Nếu sử dụng 3 tiêu chí này cho thấy đại học không vì lợi nhuận ở Việt Nam hiện nay không giống ai. Về cách sử dụng lợi nhuận, trường không vì lợi nhuận vẫn chia lợi nhuận cho các cổ đông. Cơ cấu quản trị và trách nhiệm nhà trường không phản ánh tiếng nói các bên liên quan. Về sở hữu, trường không vì lợi nhuận thuộc sở hữu tư nhân. Ngoài ra trường được công nhận của thủ tướng.”

TS Ly cho rằng với điều kiện hiện nay để có đại học phi lợi nhuận, đầu tiên là pháp chế, pháp lý có cho phép xây dựng trường ĐH không vì lợi nhuận không, nhưng hiện nay là không. Thứ hai truyền thống hiến tặng không như “cơm có thịt” tức là không có niềm tin. Và thứ 3 là con người có muốn làm hay không. “Nếu nói trường ĐH không vì lợi nhuận thuộc về xã hội dân sự thì hiện nay chúng ta đã có xã hội dân sự chưa? – Bà Ly đặt câu hỏi.

TS Vũ Thành Tự Anh cũng cho rằng, tới thời điểm hiện tại Việt Nam vẫn chưa có quy chế về đại học không vì mục tiêu lợi nhuận. Vì vậy tất cả các trường ĐH tư thục đều được quản lý như thể  hoạt động vì mục tiêu lợi nhuận tức tựa như một công ty tư nhân.

Đại biểu tham dự tọa đàm

Theo ông Giản Tư Trung, Viện trưởng Viện nghiên cứu phát triển Ired, một trong những điều kiện để hình thành đại học tư thục không vì lợi nhuận (đại học tinh hoa) là phải “3 phi”. Tức, độc lập với 3 yếu tố chính trị, thị trường, tôn giáo. 

Ông Trung cho rằng, chính trị theo đuổi lý tưởng quyền lực, thị trường theo đuổi lợi nhuận, tôn giáo theo thần quyền thì đại học tinh hoa phải theo đuổi lý tưởng về chân lý, lương tri, khoa học. Trong bối cảnh hiện nay, phải có người hiểu và muốn làm thứ đại học như vậy.

Quan điểm của ông Trần Đức Cảnh, thành viên của hội đồng quản trị Hiệp hội các Trường Đại học vùng Đông Bắc Bang Massachusetts, điều kiện quan trọng để có đại học phi lợi nhuận là cơ chế nhà nước cho phép, khuyến khích đại học phi lợi nhuận. Trường ĐH phi lợi nhuận là sự đóng góp của xã hội, không có sở hữu mà đề cao tính minh bạch, công khai, trách nhiệm giải trình.

• Lê Huyền

XEM THÊM:

Nhà cao tầng san sát nhưng đất xây trường tại khu đô thị Nam Trung Yên vẫn bỏ hoang Ảnh: Minh Tuấn

Nhiều nơi vẫn 60 học sinh/ lớp

Bà Phạm Thị Lệ Hằng, Trưởng Phòng GD-ĐT quận Hà Đông cho hay, quận là nơi có nhiều khu đô thị mới mọc lên nên những năm gần đây đã xây thêm một số trường mới nhưng vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu. Ví như, khu đô thị Xa La với gần chục tòa nhà chung cư cao tầng nhưng chưa có trường học nào được chủ đầu tư xây dựng. Hầu hết cư dân ở các nhà cao tầng này phải gửi con ở các nhà trẻ tư thục, sĩ số học sinh vẫn trên 50 em/ lớp. Đặc biệt, khối mầm non mới chỉ phổ cập được 100% trẻ 5 tuổi, riêng trẻ dưới 5 tuổi nhiều phụ huynh phải gửi con ở các cơ sở tư thục.

Theo ông Phạm Ngọc Anh, Trưởng Phòng GD-ĐT quận Cầu Giấy thì sĩ số học sinh/ lớp theo quy định là 35 em trên lớp nhưng hầu hết các trường trên địa bàn hiện có số học sinh từ 50 - 60 em/ lớp. Ông Ngọc Anh cho biết thêm, những năm gần đây có rất nhiều khu chung cư xây mới trên địa bàn khiến tốc độ dân số tăng mỗi năm 10%. Quận đã đầu tư xây mới nhiều trường học nhưng vẫn chưa thể giảm tải sĩ số học sinh/ lớp học. Phòng GD-ĐT quận Nam Từ Liêm cho hay, các dự án xây dựng nhà ở trên địa bàn rất nhiều nhưng nhiều năm trở lại đây nhưng chưa có dự án nào bàn giao trường học cho địa phương quản lý.

Xã hội hóa còn quá chậm

Tháng 7/2009, UBND thành phố Hà Nội ra nghị quyết đẩy mạnh xã hội hóa giáo dục đào tạo và y tế giai đoạn 2009-2015 nhằm huy động toàn xã hội chăm lo cho sự nghiệp giáo dục, nâng cao chất lượng dạy học. Tổng số các nguồn vốn huy động để thực hiện hai đề án đẩy mạnh xã hội hóa giáo dục và y tế lên tới con số 7.572 tỷ đồng, trong đó ngân sách nhà nước chiếm 2.235 tỷ đồng và huy động các nguồn vốn xã hội hóa 5.337 tỷ đồng.

Mục tiêu cụ thể đến năm 2015, tỉ lệ học sinh học ngoài công lập khối tiểu học đạt 3%, khối THCS 5%, THPT 40% (riêng khu vực khó khăn 30%), trung cấp chuyên nghiệp 60%. Kêu gọi xã hội hóa đầu tư xây dựng cơ sở vật chất 60-70 trường học ngoài công lập. Đề án cũng nêu, thí điểm chuyển 30 - 35 trường công lập có điều kiện phát triển đảm bảo toàn bộ chi phí thường xuyên và hoạt động theo mô hình cung ứng dịch vụ chất lượng cao.

Tuy nhiên, theo rà soát mới nhất của Sở GD-ĐT Hà Nội, đến năm 2015-2016, có 252 khu đô thị, dự án được phê duyệt có quy hoạch trường học nhưng đơn vị mới chỉ tiếp nhận bàn giao 56 trường của 25 khu đô thị! Ông Nguyễn Thế Sơn, Phó Trưởng Phòng Kế hoạch - Tài chính, Sở GD-ĐT Hà Nội cho biết, theo quy hoạch mỗi xã phường có tối thiểu 1 vạn dân sẽ phải có 1 trường tiểu học công lập, 1 trường mầm non, tiểu học dân lập. Nhưng vấn đề bất cập hiện nay là nhiều xã phường, số dân tăng tới 3 - 4 vạn như ở phường Thành Công, Giảng Võ, Láng Hạ, Minh Khai… trong khi trường học không tăng. Vì vậy, các trường hiện có phải cõng hết lượng học sinh trên địa bàn mới quá tải.

Phó giám đốc Sở GD-ĐT Hà Nội Phạm Văn Đại lý giải việc năm nào Hà Nội cũng quán triệt phương châm ba tăng, ba giảm (giảm số học sinh trái tuyến, giảm sĩ số học sinh/ lớp, giảm số lớp/ trường) nhưng không hiệu quả là vì tốc độ di dân ở một số quận quá lớn. Theo ông Đại, năm nào đơn vị cũng báo cáo số liệu trẻ độ tuổi đến trường với thành phố để có chính sách xây mới trường. Thành phố xây mới nhiều trường học nhưng vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu người học.    

Theo Nguyễn Hà/ Tiền Phong