Gia đình cho biết, trước khi vào viện 2 ngày, ông M. có giết mổ lợn nhà để mời mọi người liên hoan cuối năm, trong đó có món tiết canh. 2 ngày sau bữa tiệc, ông M. xuất hiện mệt mỏi, sốt, đau bụng và đi ngoài phân lỏng.

Sau khi nhập viện, bệnh nhân nhanh chóng rơi vào trạng thái sốc nhiễm khuẩn, nhiễm khuẩn huyết, rối loạn đông máu, toan chuyển hoá nặng, suy đa phủ tạng. Dù được điều trị tích cực, lọc máu liên tục song tình trạng quá nặng nên bệnh nhân đã tử vong.

Từ trường hợp của ông M., Cục trưởng Y tế dự phòng nhấn mạnh, người dân thường có quan điểm cho rằng lợn do gia đình nuôi, lợn thả rông như lợn rừng, lợn mán là lợn sạch, có thể yên tâm ăn tiết canh. Song đây là suy nghĩ sai lầm.

“Giống lợn nào cũng có nguy cơ nhiễm liên cầu lợn. Tỉ lệ mang mầm bệnh liên cầu khuẩn không triệu chứng trong một đàn lợn luôn ở mức 60%-100%”, ông Phu nhấn mạnh.

Cục trưởng Y tế dự phòng giải thích thêm, vi khuẩn liên cầu thường cư trú ở vùng họng của lợn, tuy nhiên bệnh chỉ phát tác trên những con lợn có miễn dịch yếu, chủ yếu gây viêm phổi hoặc nhiễm trùng huyết ở lợn, khi đó người dân mới phát hiện được bất thường.

Số còn lại trở thành lợn lành mang mầm bệnh, trong máu và thịt vẫn chứa vi khuẩn nhưng bằng mắt thường không thể biết. Do đó người dân khi ăn thịt, tiết canh chưa chín vẫn nhiễm bệnh như thường.

Sai lầm nữa của người Việt là thường nghĩ ăn tiết canh rồi uống rượu thì không lo mắc bệnh do rượu là axit, uống vào sẽ diệt được vi khuẩn liên cầu.

Điều trị tốn kém, 40% có di chứng

Lợn mang liên cầu khuẩn là nguồn lây nhiễm trực tiếp sang người khi ăn thịt lợn và các sản phẩm từ lợn bệnh hay lợn mang mầm bệnh chưa nấu chín hoặc do tiếp xúc với mầm bệnh thông qua các tổn thương, trầy xước trên da, đặc biệt những người giết mổ, chăn nuôi, vệ sinh chuồng trại, chế biến thực phẩm…

Thời gian ủ bệnh của liên cầu lợn có thể vài tiếng đến 4 - 5 ngày, thậm chí có người bị bệnh sau 1-2 tuần.

BS Nguyễn Trung Cấp, khoa Cấp cứu, BV Bệnh Nhiệt đới cho biết, bệnh liên cầu lợn gồm 3 thể: Nhiễm trùng huyết, viêm màng não mủ hoặc kết hợp cả hai.

Bệnh diễn tiến rất nhanh, tỉ lệ tử vong có thể lên tới 20%. Nếu chữa khỏi, 40% vẫn để lại di chứng nặng nề, phổ biến nhất là điếc và các di chứng thần kinh, nhiều trường hợp phải cắt cụt tay, chân.

BS Cấp cho biết, khi nhiễm liên cầu lợn, người bệnh có biểu hiện sốt nóng, sốt lạnh, đi ngoài (nhưng không đi nhiều lần) khiến nhiều người lầm tưởng với các rối loạn tiêu hóa. Người bệnh cũng có biểu hiện tri giác lơ mơ, li bì hôn mê, bệnh nhân sốc tụt huyết áp, xuất hiện các ban hoại tử trên da do nhiễm trùng huyết khiến tay chân hoặc toàn thân tím, đen.

Một số trường hợp nguy kịch có diễn biến nhanh và nặng với biểu hiện sốc nhiễm khuẩn, suy đa tạng, rối loạn đông máu…

Bệnh có thể điều trị bằng kháng sinh, tuy nhiên thời gian điều trị thường kéo dài với những loại kháng sinh đặc trị liều cao và phải sử dụng nhiều biện pháp hỗ trợ khác như lọc máu, hỗ trợ hô hấp và tuần hoàn.

Nếu bệnh nhân bị liên cầu khuẩn lợn thể viêm màng não mủ có thể phải nằm viện điều trị ít nhất 3 tuần, có những bệnh nhân nhiễm khuẩn huyết phải điều trị đến 2 tháng, với chi phí lên đến hàng trăm triệu đồng.

Đáng lưu ý, sau khi nhiễm liên cầu lợn, người bệnh vẫn hoàn toàn có thể mắc lại lần sau do bệnh không để lại miễn dịch lâu dài trong cơ thể người.

Đến nay cũng chưa có vắc xin phòng bệnh, vì vậy cách phòng bệnh hiệu quả nhất là tuyết đối không ăn tiết canh, nội tạng lợn và các sản phẩm từ thịt lợn chưa được nấu chín (lòng, tim, gan, thận chần tái, thịt tái, nem chua, nem chạo…). Không sử dụng thịt lợn có màu đỏ khác thường, xuất huyết hoặc phù nề.

Thúy Hạnh

Mê tiết canh, nam thanh niên bị sán làm tổ to trong não

- Sau khi ăn tiết canh, từ cơn đau đầu, choáng váng, nam thanh niên bất ngờ chuyển co giật rồi hôn mê.  

Điều đó có nghĩa là năm 2036, Việt Nam sẽ chính thức bước vào giai đoạn dân số già. 20 năm sau đó, Việt Nam sẽ bước vào thời kỳ dân số siêu già, như Nhật Bản vài năm trước.

Theo Tổng cục Dân số, tuổi thọ trung bình của người Việt là 73,6 tuổi, nhưng phụ nữ Việt Nam có tuổi thọ cao hơn nam giới (76,1 so với 71,1). Năm 2019, khoảng cách này là 5,3 tuổi (76,3 so với 71,0).

Trung bình người cao tuổi ở Việt Nam mắc 3-4 bệnh, thường là bệnh không lây nhiễm, cơ xương khớp, sa sút trí tuệ, giảm thính lực, tăng huyết áp, rối loạn giấc ngủ... Dù tốc độ già hóa rất nhanh, số lượng người cao tuổi tăng từng năm, nhưng dịch vụ y tế đáp ứng điều trị và chăm sóc dài hạn của Việt Nam rất khiêm tốn. Cả nước chưa có bệnh viện chăm sóc người cao tuổi dài hạn.

Riêng với Hà Nội, PGS.TS Hồ Thị Kim Thanh, Bộ môn Y học gia đình, Đại học Y Hà Nội, cho hay thủ đô có 250.000 người từ 75 tuổi trở lên, cần nhiều sự trợ giúp xã hội, y tế, chăm sóc nhất, ước tính Hà Nội cần ít nhất 10 bệnh viện, khoa lão, trung tâm y tế chăm sóc lão khoa chuyên biệt để phục vụ người dân.

Kế hoạch chuẩn bị cho tuổi già còn hạn chế

Bà Bùi Thị Ninh, Giám đốc Văn phòng Giới sử dụng lao động, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam TP.HCM, cho hay người cao tuổi Việt Nam vẫn có tư duy đầu tư cho tuổi già bằng cách đầu tư cho con cái. “Bao nhiêu tiền bạc đều cố gắng tập trung cho việc học hành và tương lai của con, mong muốn sau này con cái sẽ chăm sóc lại mình. Việc chuẩn bị các nguồn thu nhập ổn định, bền vững cho tuổi già còn khá hạn chế”, bà Ninh nói.

Nguồn thu nhập của người cao tuổi Việt Nam phần lớn đến từ sự hỗ trợ của con cháu, càng lớn tuổi, sự phụ thuộc này càng lớn; trong khi nguồn thu nhập từ việc làm càng lớn tuổi càng giảm. Nguồn từ tiết kiệm rất ít ỏi, chỉ vài phần trăm. 

Điều này khiến bà Ninh cho rằng “khá báo động, lo ngại” vì lương hưu, trợ cấp xã hội còn hạn chế, nếu nguồn hỗ trợ từ con cháu hoặc khả năng làm việc giảm sẽ khiến nguồn thu nhập giảm đáng kể, thành trở ngại lớn cho đời sống người cao tuổi.

Nhật Bản là một quốc gia có dân số siêu già hiện nay. Nhóm dân số cao tuổi từ 65 tuổi trở lên của quốc gia này năm 2022 là 36,2 triệu người, chiếm 29% tổng dân số. Quốc gia này có rất nhiều kinh nhiệm trong việc xây dựng một xã hội dân số già như việc tái cấu trúc hệ thống y tế, chăm sóc lão khoa, xây dựng và quản trị cơ sở chăm sóc người cao tuổi, xây dựng các chế độ chính sách an sinh xã hội, lao động, thiết kế cơ sở hạ tầng...

Giáo sư Naoki Kondo, Trưởng khoa Dịch tễ học xã hội, Trường Y tế công cộng thuộc Đại học Kyoto, đưa một ví dụ thú vị về việc các địa phương ở Nhật Bản thành lập các quán cộng đồng để ngăn ngừa khuyết tật chức năng ở người cao tuổi. Các quán cộng đồng này là nơi người già có thể tụ họp, tương tác, giao lưu, có thể làm giảm 50% tỷ lệ người cần chăm sóc điều dưỡng; đồng thời kêu gọi nhiều người thu nhập thấp, phụ nữ cao tuổi tham gia. Bộ Y tế, lao động và phúc lợi Nhật Bản cũng có ngân sách để hỗ trợ địa phương thực hiện mô hình này. 

Cơn bão 'già hóa' ở Việt Nam: Bao nhiêu tuổi nên bắt đầu lo cho tuổi già?

PGS.TS Đỗ Duy Cường, Giám đốc Trung tâm Bệnh nhiệt đới, Bệnh viện Bạch Mai cho biết, nếu không được điều trị, viêm gan B sẽ diễn tiến thành xơ gan, ung thư gan sau 3-5 năm hoặc 10-20 năm, tuỳ trường hợp.

Theo các số liệu thống kê, trên 80% bệnh nhân ung thư gan là do tiến triển từ viêm gan virus B.

Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), hiện thế giới có khoảng 2 tỷ người (30% dân số) bị nhiễm virus và hơn 400 triệu người mắc viêm gan B mạn tính. Hàng năm, ít nhất có khoảng 1 triệu người trên thế giới tử vong do xơ gan và ung thư gan.

Tại Việt Nam, PGS.TS Trần Đắc Phu, Cục trưởng Cục Y tế dự phòng cho biết, Việt Nam có tỉ lệ nhiễm virus viêm gan cao nhất trong khu vực. Trong đó có tới 10-15% dân số mắc viêm gan B (trên 15 triệu người) trong khi ở mức 8% đã được xem là cao. Cá biệt, một số nhóm dân cư, tỉ lệ nhiễm lên tới 20%.

Trong số những người hiến máu lần đầu ở tuổi từ 18 - 60 tuổi, tỉ lệ người khỏe mạnh mang virus thay đổi theo từng địa phương, vùng, miền và dao động từ 15 - 25%. Tình hình nhiễm virus viêm gan B ở nhóm người khỏe mạnh và phụ nữ có thai tại Việt Nam cũng từ 10 - 20% và ở trẻ em là 2-6%. Mỗi năm Việt Nam có thêm 30.000 ca mắc mới.

2. Virus viêm gan B lây truyền như thế nào?

Virus viêm gan B lây truyền qua 3 đường chính giống như HIV:

- Lây từ mẹ qua con: Trẻ sơ sinh là nguồn nhiễm virus viêm gan B chủ yếu ở nhiều nước trên thế giới. Lây truyền virus từ mẹ sang trẻ trong lúc sinh rất dễ dàng.

Theo kết quả của các nghiên cứu trong nước và quốc tế, nếu mẹ bị nhiễm viêm gan B, trẻ sinh ra có nguy cơ lây nhiễm từ 10-90%. Trong giai đoạn mang thai rất hiếm xảy ra lây truyền từ mẹ sang con, không quá 2%. Virus lây truyền từ mẹ sang con chủ yếu vào thời gian sinh đẻ.

90% số trẻ nhiễm virus viêm gan B sau khi sinh hoặc trong những năm đầu đời có nguy cơ chuyển thành mạn tính.

- Lây truyền qua đường máu: Tiêm, truyền (truyền máu, hiến máu, tiêm chích, xăm hình,...) không an toàn hoặc tiếp xúc với máu, dịch tiết của người bị bệnh qua các vết xước, vết thương hở có thể dễ dàng nhiễm virus viêm gan B.

- Lây truyền trong khi quan hệ tình dục: Khi có trầy xước, tiếp xúc với máu hoặc các dịch khác của cơ thể. Virus có thể lây nhiễm thông qua tất cả các hành vi tình dục khác giới hoặc đồng giới.

Tại Việt Nam, nguyên nhân hàng đầu nhiễm virus viêm gan B là qua đường máu và từ mẹ sang con.

GS Nguyễn Văn Mùi, nguyên PGĐ BV Quân y 103, Chủ tịch Hội đồng xây dựng phác đồ điều trị viêm gan virus áp dụng trên toàn quốc cho biết, viêm gan B có đường lây nhiễm giống với HIV nhưng khả năng lây lan của HBV cao gấp 50- 100 lần virus HIV nếu không có biện pháp phòng ngừa.

Nếu như virus HIV không thể tồn tại lâu ngoài cơ thể và không thể lây nhiễm trong môi trường tự nhiên thì virus viêm gan B có thể sống ở ngoài tự nhiên đến 1 tháng.

Theo GS Mùi, viêm gan B mạn tính được chia thành 2 thể bệnh: Thể người lành mang bệnh (hay còn gọi là thể ngủ) và thể hoạt động.

Ở “thể ngủ”, virus chỉ tạm thời không hoạt động, vẫn có thể bùng phát tái hoạt động bất cứ lúc nào, nhất là khi sức đề kháng kém, khả năng chống chọi với virus bị giảm.

Nếu virus “ngủ yên”, chưa phá huỷ tế bào gan, xét nghiệm men gan vẫn bình thường nhưng vẫn có khả năng lây nhiễm cho người khác qua đường máu hoặc đường tình dục.

3. Triệu chứng nhận biết viêm gan B và cách phát hiện

Viêm gan B gồm thể cấp và thể mãn tính. Ở thể cấp, các dấu hiệu có thể nhận biết dễ dàng hơn, trong khi đó, thể mạn tính diễn tiến vô cùng âm thầm, dễ bị bỏ qua.

Viêm gan B cấp: Bệnh nhân thường mệt mỏi, chán ăn, tiểu sậm màu, vàng da, vàng mắt, xét nghiệm có men gan tăng cao.

Nếu bệnh xảy ra ở trẻ nhỏ dưới 10 tuổi, triệu chứng rất mờ nhạt, không ồ ạt, mà chỉ là tiểu sậm màu thoáng qua, ăn kém.

Khi mắc viêm gan B thể cấp, tuỳ độ tuổi mắc, tỉ lệ hồi phục sẽ khác nhau. Nếu mắc bệnh dưới 10 tuổi, nhất là dưới 1 tuổi, thì 90% trường hợp virus vẫn tồn tại âm thầm trong cơ thể nhiều tháng, nhiều năm gây ra nhiễm viêm gan B mạn tính. Ngược lại nếu nhiễm bệnh trên 10 tuổi, đặc biệt trên 18 tuổi thì 90% sẽ hồi phục hoàn toàn.

Nam bệnh nhân viêm gan B điều trị tại BV Bạch Mai với các triệu chứng điển hình như vàng da, vàng mắt

Với thể mạn tính, cách phát hiện duy nhất là xét nghiệm máu. Hầu hết các trường hợp nhiễm viêm gan B ở Việt Nam đều tình cờ được phát hiện khi kiểm tra sức khoẻ tổng quát hoặc đi hiến máu, kiểm tra thai kỳ.

Ở trường hợp mạn tính, thể người lành mang virus hoặc nhiễm virus viêm gan B thể ngủ không có triệu chứng gì đặc hiệu.

Tuy nhiên với những trường hợp nhiễm viêm gan B thể hoạt động (viêm gan siêu vi B mãn), người bệnh sẽ có triệu chứng như mệt mỏi, đau tức vùng gan, ăn kém, ngứa, da vàng, mắt vàng do virus tấn công vào gan khiến gan to, xơ, men gan tăng cao. Dù vậy, một sôt rường hợp vẫn không có triệu chứng, chỉ phát hiện khi kiểm tra sức khoẻ.

4. Cách điều trị viêm gan B

PGS.TS Đỗ Duy Cường, Giám đốc TT Bệnh nhiệt đới, BV Bạch Mai nhấn mạnh, với viêm gan B mạn tính, bệnh nhân sẽ phải điều trị suốt đời.

“Bản chất viêm gan B là virus gắn chặt vào nhân tế bào gan, rất khó chữa khỏi hẳn, việc dùng thuốc chỉ ức chế virus, nếu ngưng thuốc, virus sẽ bùng phát trở lại”, PGS Cường thông tin.

Trong vài năm gần đây, đã có những thuốc kháng virus viêm gan B rất hiệu quả giúp virus không nhân lên, từ đó giúp gan không bị tổn thương thêm, ngăn ngừa hoặc làm chậm quá trình diễn tiến thành xơ gan, ung thư gan.

Trung bình mỗi đợt điều trị từ 3-6 tháng nhưng hiện hầu hết các thuốc điều trị viêm gan B đã được Bảo hiểm y tế thanh toán, bệnh nhân có thể nhận thuốc ngay tại các tuyến y tế cơ sở với chi phí vài trăm ngàn đến vài triệu đồng/tháng.

Trong quá trình điều trị, cứ 6 tháng -1 năm, bệnh nhân cần đo tải lượng virus để đánh giá chức năng gan xem có bị ứ mật, xơ hoá. Nếu xơ hoá giai đoạn sớm, bác sĩ sẽ chỉ định thuốc để theo dõi.

Khi điều trị viêm gan B, điều quan trọng nhất là bệnh nhân cần tuân thủ điều trị, không bỏ thuốc giữa chừng và cần tuyệt đối bỏ rượu, bia.

Với các trường hợp mẹ nhiễm viêm gan B khi mang thai, trong 3  tháng cuối thai kỳ, bác sĩ sẽ chỉ định dùng thuốc để giảm lượng virus trong máu nhằm giảm khả năng lây cho thai khi sinh.

5. Cách phòng tránh viêm gan B hiệu quả

Cho đến nay, chưa có thuốc đặc hiệu điều trị viêm gan B, do đó tiêm vắc xin ngừa sớm là biện pháp phòng bệnh hiệu quả nhất.

Tổ chức WHO khuyến cáo cần tiêm vắc xin phòng viêm gan B đầu tiên càng sớm càng tốt sau khi sinh (trong vòng 24 giờ đầu) sẽ phòng lây truyền từ mẹ sang con từ 80–95%. Liều thứ 2, 3, 4 có thể tiêm với vắc xin phối hợp chứa thành phần viêm gan B (vắc xin 6 trong 1 hoặc vắc xin 5 trong 1) bắt đầu tiêm khi trẻ đủ 2 tháng tuổi, khoảng cách tối thiểu giữa 2 liều là 1 tháng.

Nếu tiêm muộn hơn 24 giờ sau sinh, hiệu quả phòng ngừa sẽ giảm dần theo từng ngày từ 50-57% và không đạt được nếu tiêm sau 7 ngày.

Ở người lớn chưa có kháng thể với viêm gan B (AntiHBs âm tính), sẽ được tiêm vắc xin viêm gan B 3 mũi theo trình tự 1 - 2 - 3, trong đó mũi 2 cách mũi đầu 2 tháng và mũi 3 cách mũi đầu 3 tháng. Có thể tiêm nhắc lại sau mỗi 5, 10 năm hoặc khi xét nghiệm không thấy còn kháng thể.

Ngoài ra, để phòng tránh viêm gan B cần quan hệ tình dục an toàn, dùng bao cao su để tránh lây bệnh; không dùng chung bơm kim tiêm; không xăm hình, làm răng, xăm mắt, môi tại những nơi không đảm bảo điều kiện vô trùng dụng cụ; không dùng chung các vật dụng cá nhân với người khác như bàn chải đánh răng...

Thúy Hạnh