Vụ án 4 tiếp viên hàng không xách ma túy từ Pháp về Việt Nam được phát hiện hôm 16/3/2023. Khi đó, Chi Cục Hải quan sân bay Tân Sơn Nhất thông qua máy soi chiếu phát hiện trong vali của các nữ tiếp viên có dấu hiệu nghi vấn chứa chất cấm.

Qua kiểm tra, lực lượng chức năng phát hiện có 157 túyp kem đánh răng chứa hơn 11,2kg ma túy tổng hợp. Các cơ quan chức năng đã họp, đánh giá toàn diện tài liệu, chứng cứ thu thập được và đối chiếu các quy định của pháp luật.

Qua đó, Công an TPHCM xác định, khi 4 tiếp viên đang lưu trú tại Pháp, có một người Việt Nam nhờ chuyển 327 túyp kem đánh răng và 17 chai nước súc miệng về Việt Nam qua sân bay Tân Sơn Nhất, để gửi cho người nhà.

Các tiếp viên này tận dụng việc vali đựng hành lý thừa cân để vận chuyển hàng về Việt Nam lấy tiền công, không biết bên trong 327 túyp kem đánh răng nhận vận chuyển có cất giấu ma túy. Do vậy, Công an TPHCM đã khởi tố vụ án hình sự, lập chuyên án VN10 để đấu tranh, truy xét, đồng thời quyết định trả tự do cho các nữ tiếp viên.

"Việc trả tự do cho 4 nữ tiếp viên thời điểm đó dù nhiều áp lực, nhưng đảm bảo không làm oan người vô tội và đặt tính nhân văn lên hàng đầu", lãnh đạo Công an TPHCM chia sẻ.

Chỉ sau một ngày lập chuyên án, Công an TPHCM đã bắt giữ 36 đối tượng trong đường dây ma túy xuyên quốc gia. Đồng thời, cảnh sát xác định thêm 6 chuyến hàng chứa ma túy được gửi từ Pháp về Việt Nam. Các đối tượng sử dụng thủ đoạn cất giấu ma túy trong các túyp kem đánh răng, hộp thực phẩm chức năng, lợi dụng người Việt Nam học tập, định cư tại Pháp có nhận dịch vụ gom hàng, chuyển phát nhanh hàng hóa quốc tế để vận chuyển ma túy.

Sau khi ma túy về đến Việt Nam, các đối tượng sử dụng dịch vụ giao hàng nhanh trong nước để đưa số ma túy này giao về cho một người tại Đồng Nai tách thành từng kiện hàng riêng, sau đó giao cho các đối tượng tại TPHCM và tỉnh Bình Dương để tiếp tục chia nhỏ, tiêu thụ tại nhiều điểm tại TPHCM và một số tỉnh, thành khác.

Với phương châm "không đánh khúc giữa, bắt cả đường dây, đối tượng chủ mưu, cầm đầu, xử lý đến đối tượng sử dụng trái phép chất ma túy", Công an TPHCM đã miệt mài truy xét, không ngừng mở rộng vụ án.

Khởi tố hơn 1.100 bị can

Qua hơn 600 ngày đấu tranh chuyên án, các đơn vị đã triệt phá gần 500 đường dây, băng nhóm tội phạm về ma túy, khởi tố 1.132 bị can; xử phạt hành chính và lập hồ sơ đưa đi cai nghiện 201 đối tượng, thu giữ 323,5kg ma túy các loại, 12 khẩu súng, 3 quả lựu đạn và nhiều vật chứng có liên quan. Cảnh sát cũng làm rõ các đối tượng trong đường dây đã giao dịch mua bán ma túy với số tiền hơn 28.000 tỷ đồng.

Đáng chú ý, Công an Thành phố đã truy xét, xử lý triệt để các đối tượng mua ma túy để tổ chức sử dụng trái phép chất ma túy, trong đó có cả người mẫu, diễn viên, ca sĩ và những người có ảnh hưởng lớn trên mạng xã hội, điển hình như Nguyễn Trung Hiếu (ca sĩ Chi Dân), Nguyễn Thị An (người mẫu An Tây), "cô tiên từ thiện" Nguyễn Đỗ Trúc Phương.

Theo Công an TPHCM, những người nổi tiếng này đã mua ma túy của các đối tượng trong đường dây ma túy trên để sử dụng. Qua thời gian theo dõi, bằng các biện pháp nghiệp vụ, Công an TPHCM đã bắt quả tang ca sĩ Chi Dân cùng một số người khác tụ tập sử dụng ma túy tại một địa điểm ở quận Tân Bình, riêng người mẫu An Tây và "cô tiên" Nguyễn Đỗ Trúc Phương bị bắt khi cảnh sát đột kích vào một căn hộ ở TP Thủ Đức.

"Với tinh thần đấu tranh quyết liệt, triệt để, Ban Giám đốc Công an TPHCM đã chỉ đạo ban chuyên án xác minh, làm rõ những đầu mối thông tin nhỏ nhất, có những vụ án đã truy xét, chứng minh hành vi mua bán trái phép chất ma túy và tổ chức sử dụng trái phép chất ma túy mà các đối tượng đã thực hiện từ năm 2021. Từ đó, đơn vị đã gặt hái được những thành công như hiện nay", lãnh đạo Công an TPHCM chia sẻ.

Với những thành tích đã đạt được trong đấu tranh, phòng chống tội phạm ma túy, Công an TPHCM đã nhận được nhiều thư khen của lãnh đạo Bộ Công an. Đây là sự ghi nhận cho những quyết tâm, tinh thần trách nhiệm cao, sự đoàn kết, mưu trí, sáng tạo và sự sắc bén về nghiệp vụ của Công an TPHCM trong đấu tranh với tội phạm gieo rắc "cái chết trắng".

Đây không phải lần đầu tiên Việt Nam xuất hiện trong các tranh luận về chủ đề này. 2022 là năm mà giảm toàn cầu hóa (deglobalization), nghĩa là các quốc gia điều chỉnh lại để giảm phụ thuộc lẫn nhau trong sản xuất, được đề cập đến nhiều. Một trong những động lực đằng sau là các lãnh đạo Mỹ muốn doanh nghiệp nước mình cũng như đồng minh ít phụ thuộc hơn vào Trung Quốc trong lĩnh vực sản xuất. Tiến trình đó, cùng chính sách kiểm soát chặt dịch Covid-19 của Trung Quốc, đã khiến nhiều nước chuyển sản xuất ra khỏi nước này.

Việt Nam là một trong những điểm đến được những tờ báo kinh tế hàng đầu như Economist, Nikkei Asiavà Bloomberg nhắc tới trong tiến trình giảm toàn cầu hóa (deglobalisation). Economistgọi Việt Nam là "kẻ chiến thắng trong kỷ nguyên giảm toàn cầu hóa" trong một bài viết về chuỗi cung ứng toàn cầu 2022. Trên Caixin, một tờ báo kinh tế - tài chính ở Trung Quốc, Việt Nam cũng xuất hiện như một đối trọng bên cạnh Ấn Độ, Mexico trong bài viết "Liệu có ai thay thế được Trung Quốc trong vai trò công xưởng của thế giới?" vào cuối 2022. Không khó để nhận ra, trong mắt nhiều tòa báo nước ngoài, Việt Nam đang là một mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng sản xuất toàn cầu và được nhận định có thể trở thành một trong những công xưởng lớn của thế giới.

Vậy nhưng, nếu nhìn sâu vào vấn đề, mọi việc chưa hẳn hoàn toàn màu hồng. Điểm quan trọng là đa số bài viết này đều cho rằng Việt Nam chỉ là "vùng đệm" mà Trung Quốc và nhiều nước muốn chuyển một phần hoạt động sản xuất đến. Bài viết trên Caixinchỉ ra một giải pháp cho Trung Quốc trong giai đoạn cạnh tranh căng thẳng với Mỹ là nên biến những nước như Việt Nam thành một "vùng đệm", thực hiện lắp ráp thành phẩm rồi tái xuất.

Luận điểm của họ được hỗ trợ bởi nhiều số liệu, và tương thích với con số thống kê của ta: gần 70% tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam liên quan đến doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI). Và nhiều nước sản xuất lớn của châu Á chọn xuất khẩu sang Việt Nam như một trung tâm lắp ráp rồi xuất đi. Vì vậy, trong năm 2022, Việt Nam nhập siêu lớn từ những quốc gia như vậy, ví dụ nhập siêu từ Trung Quốc 60,9 tỷ USD, từ Hàn Quốc 38,3 tỷ USD, đều tăng cao hơn tốc độ tăng nhập khẩu bình quân chung.

Làm vùng đệm không có gì xấu, nếu ta tận dụng được cơ hội chuyển mình và tự chủ công nghệ, để dần tự chủ trong sản xuất và xuất khẩu, tiến tới doanh nghiệp Việt Nam thay thế các công ty nước ngoài. Nhưng thực tế, con số kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam từ chỗ phụ thuộc nhóm doanh nghiệp nước ngoài trên 50% vào đầu thập kỷ 2000 đã tăng lên phụ thuộc gần 70% hiện nay. Phần lớn giá trị xuất khẩu thu được vẫn là của những công ty FDI, sản xuất trong nước không thu được lợi ích đáng kể. Minh chứng là thị phần của doanh nghiệp nội địa Việt Nam trong xuất khẩu ngày một giảm đi.

Nhiều chuyên gia đã nhìn thấy và chỉ ra những bất cập của câu chuyện doanh nghiệp FDI lấn át trên thị phần xuất khẩu. Và xuất hiện một câu hỏi khác "Vì sao như vậy?" Vào đầu 2022, tôi đọc được một bài viết của giáo sư Trần Văn Thọ trên VnExpressvề "công nghiệp thần kỳ". Trong đó có đoạn đáng chú ý "Tôi nhận được yêu cầu từ Bộ Công Thương nhờ góp ý về dự thảo liên quan chính sách công nghiệp bắt đầu xây dựng. Tìm hiểu, tôi ngạc nhiên khi được biết, đây là lần đầu tiên một bộ chính sách về công nghiệp hoàn chỉnh được chuẩn bị, trong khi Việt Nam đặt mục tiêu trở thành nước công nghiệp tiên tiến vào 2045".

Rõ ràng, đang có một sự thiếu chuẩn bị trong việc chuyển mình làm "công xưởng thế giới" của Việt Nam. Vì vậy, mặc dù tôi đồng tình quan điểm rằng trong bối cảnh trật tự thế giới mới của giai đoạn giảm toàn cầu hóa, Việt Nam có cơ hội cạnh tranh vị trí công xưởng thế giới, nhưng sự thật thì, lợi ích thực tế mang lại cho nội lực sản xuất cũng như thu nhập của người Việt Nam là chưa nhiều. Lợi nhuận chính vẫn chạy về tay nước ngoài.

Vậy làm gì để thay đổi điều đó? Trong bài viết đầu năm 2022, giáo sư Trần Văn Thọ cho rằng cần phải có những thay đổi "thần kỳ" trong chính sách công nghiệp. Đến nay là đầu năm 2023, tôi xin bổ sung thêm một ý, là chúng ta cần phải có quyết tâm tạo ra một môi trường chính trị - xã hội để những thay đổi chính sách đó có thể diễn ra.

Doanh nghiệp đến cuối 2022 vẫn đang "tự bơi", tự chạy đơn hàng trong bối cảnh khó khăn do sụt giảm đơn hàng toàn cầu cũng như sức ép gia tăng lãi suất ở phạm vi toàn cầu đã bộc lộ. Trong khi đó nhiều nước châu Âu đang hỗ trợ doanh nghiệp và hộ gia đình bằng cách giảm chi phí hóa đơn năng lượng, và thông qua các khoản bù thuế. Sự thỏa mãn với những con số về tăng trưởng kinh tế, xuất siêu, có thể là nguyên nhân khiến Việt Nam chậm trễ đưa ra một chiến lược công nghiệp hoàn chỉnh, và kiên quyết thực thi nó.

Việt Nam có thể đạt thành tích tăng trưởng lên đến 8%, nhưng thu nhập người dân không cải thiện nhiều. Đó là vì phần lớn giá trị gia tăng không đi vào tay người trong nước. Việt Nam có thể trở thành công xưởng của thế giới, nhưng thu nhập cũng chạy ra thế giới theo cách đó. Từ 2023, hy vọng Việt Nam có thể đặt những viên gạch đầu tiên để thay đổi bằng những quyết tâm và chính sách cụ thể.

Hồ Quốc Tuấn