Nam tính độc hại là tiêu chuẩn sai lệch về cách hành xử "như một người đàn ông", nó còn là áp lực đè nặng lên nam giới từ những kỳ vọng huyễn hoặc của gia đình, xã hội. Nam tính độc hại là gánh nặng cho một người đàn ông ngay khi họ chào đời cho tới khi trưởng thành, ảnh hưởng xấu đến sức khỏe thể chất của đàn ông cũng như là cơn ác mộng với những người xung quanh khi bị sự độc hại ảnh hưởng.

Ngay cả những triết gia thông thái nhất trong triết học phương Tây và phương Đông cũng đánh giá đàn ông ở vị thế xã hội cao hơn phụ nữ. Aristotle không cho rằng việc xem phụ nữ như nô lệ là đúng đắn nhưng vẫn đánh giá mối quan hệ giữa đàn ông và phụ nữ là mối quan hệ giữa cấp trên và cấp dưới, phụ nữ thiếu quyết đoán so với đàn ông, phụ nữ là thuộc về một gia đình nào đó, đàn ông mới được xem là công dân chính thống của quốc gia. Phụ nữ dễ thương cảm và hay khóc, có tính đố kỵ, không biết xấu hổ, giả dối, dễ bị lừa, dễ bị kích động, nam giới thì khác dũng cảm, sẵn sàng giúp đỡ người khác.

Plato cho rằng giữa phụ nữ và nam giới có mối quan hệ như việc bảo vệ, giám hộ của nhà nước đối với người yếu thế hơn. Hegel cho rằng đàn ông và phụ nữ có sự bổ sung cho nhau nhưng đàn ông vẫn đóng vai trò chủ đạo. Arthur Schopenhauer lại gắn hình ảnh khờ khạo, phù khiếm, tầm nhìn ngắn, như những những đứa trẻ to xác với phụ nữ. Khổng Tử nói: "Duy nữ tử dữ tiểu nhân vi nán dưỡng dã, cận chi tắc bất tốn, viễn chi tắc oán", tức chỉ có phụ nữ và tiểu nhân là không giáo dục được, gần thì vô lễ, xa thì trách móc.

"Trọng nam khinh nữ" hằn sâu trong văn hóa phương Đông nói chung và văn hóa người Việt nói riêng. Vai trò của người nam luôn được đề cao hơn người nữ, đặc biệt hằn sâu trong tư tưởng Nho giáo được truyền qua các triều đại phong kiến hàng nghìn năm.

>> Đòi hỏi phụ nữ chia đều sinh hoạt phí với chồng

Trong tiếng Hán, có 16 chữ mang ý coi thường phụ nữ. Trong ngôn ngữ của người Việt có nhiều câu nói mang tính miệt thị, hạ đẳng phụ nữ và được sử dụng rất phổ biến như: "Đàn ông nông cạn giếng khơi, đàn bà sâu sắc như cơi đựng trầu" ý đánh giá thấp sự sâu sắc của phụ nữ, "dạy con từ thuở còn thơ, dạy vợ từ thuở bơ vơ mới về", "đàn bà tiểu không qua ngọn cỏ"... ý nói phụ nữ luôn ở vị thế thấp hơn đàn ông, có nhận thức thấp kém, cần được người đàn ông giáo dục hay từ "đàn bà" thường được dùng như một tính từ mang nghĩa tiêu cực. Nhiều vùng ở Việt Nam vẫn xem những người không sinh được con trai là người không được ngồi "mâm trên".

Ngày nay, nam tính độc hại tồn tại khắp nơi trên thế giới và ngày càng ảnh hưởng tiêu cực đến xã hội:

Thứ nhất, ảnh hưởng đến hạnh phúc của nhiều gia đình. Tình trạng các cặp vợ chồng tan vỡ hôn nhân hay sống không hạnh phúc chỉ vì không sinh được con trai vẫn tồn tại. Bạo lực gia đình diễn ra phổ biến trong đó người vợ, con nhỏ thường là nạn nhân.

Thứ hai, đàn ông Việt cô đơn, đối diện với các vấn đề "cơm, áo, gạo, tiền" mà thiếu sự đồng cảm của gia đình và xã hội khi xem đó là trách nhiệm đương nhiên của phái mạnh, khiến họ bị trầm cảm, có thể tìm đến bia rượu hay các chất gây nghiện khác để giải tỏa.

Thứ ba, trong quan niệm truyền thống, người nam luôn được coi là tác nhân chính gây ra bất bình đẳng giới, bởi thế các chính sách có xu hướng nâng cao vị thế của người phụ nữ. Tuy nhiên cả hai giới cần được đánh giá cụ thể vai trò trách nhiệm của mình trong vấn đề này.

Thứ tư, khái niệm "nam tính" trong nam tính độc hại được đóng khung là tính cách của người đàn ông, nhưng thực tế đó là khái niệm đa giới, từ đó một số vấn đề xã hội bị phớt lờ như việc bạo hành gia đình về tinh thần, thể xác mà người chồng là người bị bạo hành hay việc nữ sinh bắt nạt nam sinh trong môi trường học đường.

Đỗ Bằng Trình

>> Quan điểm của bạn thế nào? Gửi bài tại đây. Bài viết không nhất thiết trùng với quan điểm VnExpress.net.

Chuyện là, cuối tuần trước vợ cũ gọi điện cho tôi, nói con gái muốn được bố đưa đi siêu thị sắm đồ tết sớm. Tất nhiên đó là yêu cầu chính đáng từ con, tôi không muốn chối từ.

Khi đi, tôi có nói với vợ, cô ấy nói muốn đi cùng nhưng tôi không đồng ý. Vì tôi biết thể nào vợ cũ cũng cùng đi, như thế thật không thoải mái. Tôi cũng nghĩ nhiều về tâm lý con gái tôi, không muốn con trẻ buồn vì có sự xuất hiện của mẹ kế.

Hôm đó, tôi cùng vợ cũ và con gái đi siêu thị, xong rồi cùng ăn tối. Ăn tối xong, tôi đưa hai mẹ con về nhà. Về nhà, con bé lại muốn tôi cùng chơi một lúc, rồi đòi ba ôm ngủ. Nó cứ một hai thủ thỉ: "Hôm nay ba ở lại ngủ với con đi. Lâu rồi ba không tới". Tôi giả vờ đồng ý, định đợi con bé ngủ say thì về nhưng con bé gối đầu lên tay tôi, hễ cứ rút tay ra là nó lại níu lại ôm chặt.

Trong suốt buổi tối, vợ tôi gọi điện không biết bao nhiêu lần. Vì đang cho con ngủ, không tiện nghe nên tôi tắt máy. Tôi nhắn tin nói rằng sẽ về muộn một chút. Nhưng cuối cùng khuya quá, ngủ thiếp đi quên mất. Và sáng hôm sau, cuộc chiến thực sự bắt đầu.

Vợ đợi tôi ở nhà, mặt bơ phờ có lẽ vì cả đêm mất ngủ. Cô ấy nhìn tôi, mắt sưng húp: "Anh giỏi nhỉ, nếu còn luyến tiếc vợ cũ như vậy sao còn cưới tôi?". Tôi có giải thích cặn kẽ, nhưng cô ấy không tin, cho rằng tôi đang tìm lý do để ngụy biện cho những điều khuất tất. Cô ấy còn tưởng tượng ra chuyện tối qua tôi cùng vợ cũ mặn nồng với nhau chắc đắm say nồng nhiệt thế nào.

Tôi quát vợ, rằng chúng tôi chẳng còn gì liên quan đến nhau ngoài cô con gái, mong vợ tôn trọng tôi, đừng tưởng tượng vớ vẩn nữa. Nhưng cô ấy một mực cho rằng: Tôi và vợ cũ không thể không làm gì suốt một đêm trong một không gian thuận lợi như thế. Rồi cô ấy gọi hành động đó không khác gì là phản bội hay ngoại tình.

Vợ tôi càng nói càng lệch lạc, yêu cầu tôi phải nhận lỗi, phải thành thật, phải gọi cả vợ cũ đến để ba mặt một lời. Đến lúc này thì tôi không chịu nổi nữa.

Tôi nói với cô ấy: "Anh không làm gì quá đáng để phải xin lỗi. Giả sử nếu có gì, thì đó cũng là vợ cũ của anh, không phải là một ai mới. Bọn anh đã sống chung mấy năm trời, những gì đã có với nhau em cũng biết. Nếu có ngủ với nhau thêm một lần nữa thì có gì khác nhau? Nếu anh nói rằng đêm qua anh có ngủ với cô ấy làm em cảm thấy dễ chịu thì ừ, anh và cô ấy đã ngủ với nhau đấy, em đã hài lòng chưa?".

Vợ tôi như phát điên, lao vào tôi cào cấu, xong rồi bỏ lên phòng. Tôi nghĩ vợ đang mất bình tĩnh, cần thời gian. Nhưng kết quả là cô ấy cầm xuống một tờ đơn ly hôn.

Trời ạ, chúng tôi vừa cưới nhau ba tháng. Trước khi cưới cô ấy cũng biết tôi từng có vợ, đã có con riêng. Vậy mà tôi chỉ ở lại với con gái một đêm, cô ấy tưởng tượng đủ thứ chuyện xấu xa rồi đòi bỏ, còn nói tôi không tôn trọng cô ấy. Nếu cô ấy không hiểu được những cái khó của tôi sao còn lấy một người đàn ông từng có vợ? Cô ấy có thể ghen nhưng không nên làm quá đến mức ấy.

Tôi có nên gọi nhờ vợ cũ đến giải thích? Cô ấy làm đến mức ấy có phải quá đáng lắm không?

Vợ cũ anh đẹp lắm, cô ấy 10 điểm thì em chỉ được 5

Ngày trẻ vợ tôi học trường múa, rất xinh đẹp. Chúng tôi yêu nhau, rồi cô ấy có bầu. Nghỉ học giữa chừng, cô ấy về làm vợ tôi, mở một shop quần áo nho nhỏ.

“Tết cũng nhắc nhở con người thể hiện sự hài hòa với thế giới tự nhiên, giữ môi trường sinh thái trong lành, để thấy rằng trách nhiệm của mỗi con người là sự thống nhất giữa mối quan hệ con người - tự nhiên - và xã hội đó cũng là mối quan hệ trong triết lý phương Đông: Thiên - Địa - Nhân hợp nhất”.

Thạc sĩ Nguyễn Hiếu Tín, Trưởng Bộ môn Việt Nam học (chuyên ngành Du Lịch) - trường Đại học Tôn Đức Thắng chia sẻ với VietNamNetvề văn hóa Tết như vậy. Trong cuộc trò chuyện cuối năm Canh Tý 2020, ông cũng nói về cách kiến tạo Tết an vui, sống tử tế…

Tết giúp ta sống sâu sắc hơn

Chào Thạc sĩ, theo ông, khoảng thời gian Tết có ý nghĩa như thế nào trong đời sống người Việt?

- Tết là một thời điểm đặc biệt, nó như cái bản lề, khép lại một năm này và mở ra một năm khác. Do vậy, Tết là thời gian lắng đọng, suy tư, giúp ta hoài niệm về quá khứ, suy tưởng, gửi gắm niềm tin, hoài vọng đến tương lai và cảm nhận những gì đang hiện hữu.

Không gian Tết là không gian “thiêng liêng”. Nơi đó giúp con người được kết nối với nhau, kết nối với quê hương, tổ tiên, chan hòa trong tình thương mến gia đình, đồng loại. Do vậy, Tết đã trở thành một mỹ tục của người Việt, nó không chỉ đơn thuần là thời điểm chuyển giao giữa năm cũ và năm mới hay đơn giản là sự chuyển mùa, mà hơn thế, Tết mang ý nghĩa tâm linh và nguồn cội, khiến ta sống sâu sắc hơn.

Sinh hoạt văn hóa, tâm linh trong những ngày cuối năm, đầu năm mới như ông nói, là vấn đề được nhiều người quan tâm. Tuy nhiên, có những niềm tin không đúng, như cầu cúng quá mức, các lễ hội bát nháo mang danh cầu an… Ông có nhận xét hay kiến nghị gì về việc này?

- Trong sâu thẳm của tâm hồn Việt, Tết vừa là một ngày hội mùa xuân tưng bừng giữa đất trời bao la đang rạo rực sức sống mới, vừa là nghi lễ tâm linh thiêng liêng để duy trì truyền thống đạo lý dân tộc.

Tuy vậy, ở thời kỳ hội nhập, giao lưu văn hóa, tiếp thu những yếu tố ngoại sinh, tăng dần tính cá nhân, dần phá vỡ cấu trúc làng xã truyền thống, khiến “không gian văn hóa” cũng như “thời gian văn hóa” có ít nhiều thay đổi.

Điều đó, tác động đến “chủ thể văn hóa”, làm cho một số phong tục đôi lúc xa rời bản chất, ý nghĩa tốt đẹp, nhân văn vốn có như ban đầu, tạo nên một số thói quen lạ hoặc làm thoái hóa, phai mờ đi nét đẹp truyền thống.

"Tết là thời gian lắng đọng, suy tư, giúp ta hoài niệm về quá khứ, suy tưởng, gửi gắm niềm tin, hoài vọng đến tương lai và cảm nhận những gì đang hiện hữu".

Theo đó, ngày nay, một số lễ hội mất dần tính thiêng liêng, mất đi ý nghĩa thuần khiết cảm nghiệm văn hóa tâm linh hướng về tổ tiên, đấng thiêng liêng để học tập những đức hạnh, nhớ về nguồn cội, giúp con người hướng thượng. Có thể nói, lễ hội ngày nay “khá trần tục” trong cõi “thiêng”.

Thiết nghĩ, người tham gia lễ hội, cũng như các phong tục khác, cần hiểu rõ về ý nghĩa khởi nguyên/gốc ban đầu của phong tục, thấy được cái đẹp thật sự, nét đặc sắc tinh tế của người xưa gửi gắm. Muốn vậy, phải thật sự kết nối với lịch sử, truyền thống của dân tộc để cùng hòa nhịp với “mã di truyền văn hóa” ấy.

Và cũng cần sự tham gia của những nhà nghiên cứu văn hóa, xã hội, lịch sử,... để có thể tinh lọc nội dung lễ hội và phát huy, giữ gìn cũng như tích hợp những nội dung tiến bộ, để hướng đến những giá trị phổ quát hơn.

Sống với cái Tết “đặc biệt”

Năm nay, người dân sẽ phải đón một cái Tết “đặc biệt” - trong tình hình dịch bệnh trở lại ở nhiều địa phương, lây lan trong cộng động - thì những lễ hội mang màu sắc mê tín có “cơ hội” tạm dừng. Ông có nghĩ đây là dịp để kiểm chứng “tính thiêng” của nó, giúp người dân có suy nghĩ khác, mới hơn?

- Chúng ta vẫn thường nói, trong “nguy” có “cơ”. Trong tình hình dịch bệnh tràn lan không ai muốn như hiện nay, lại rơi vào thời điểm những ngày giáp Tết với tỉ lệ hội hè đình đám rất cao, thiết nghĩ cũng là “cơ hội”, là dịp giúp chúng ta có thể nhìn lại chính mình với khoảng không gian trầm lắng, tạm dừng những cuộc vui quá mức để vừa đủ nhận diện những giá trị văn hóa, cảm nhận “vị” đặc biệt của Tết an lành, để thấu hiểu và thấu cảm được hồn Việt, thấm đẫm tinh thần nhân văn và đạo lý dân tộc.  

Cũng xin nói thêm, yếu tố “thiêng” là một giá trị văn hóa của người Việt. Người Việt không đẩy cái thiêng thành một nhận thức luận trừu tượng, trái lại, nó là đối tượng của những ứng xử cụ thể trong đời sống hàng ngày.

Ngày Tết như là một chu kỳ vận hành của thế giới tự nhiên, của vạn vật, có khóa, có mở. Đã là vận hành thì có ngừng nghỉ - dù dưới hình thức nào - để điều chỉnh, để tái vận động - vận hành được bình thường và tốt hơn.

Ông cũng cho rằng, đón Tết an lành là sự an lạc trong mỗi người, sự khai mở trí tuệ, trấn an chính mình trước những biến cố, cụ thể là đại dịch.

Hoàn cảnh bệnh dịch cũng là cớ để điều chỉnh công cuộc vận hành lớn lao, đồng bộ giữa con người với thiên nhiên rộng lớn, giữa con người với con người. Và dịp Tết này,  chúng ta đặt ra ý thức về trách nhiệm đối với đời sống toàn diện của cộng đồng, xã hội để tránh lây lan, tự bảo vệ mình. Đó cũng là một cách ăn Tết có trách nhiệm và hoàn toàn phù hợp với đạo lý của dân tộc.

Trở lại với việc đón Tết an vui, làm sao để có được năm mới an lành? Một năm hanh thông có phải chỉ lệ thuộc vào mỗi hoạt động cầu cúng từ những ngày Tết?

- Tết tuy là một sản phẩm của lịch sử, dù có nhiều mỹ tục, nhưng như đã nói, Tết cũng mang lại nhiều nhược điểm của thời đại cũ, khó hòa nhập với hôm nay.

Người Việt đang hướng đến một xã hội văn minh, công nghiệp, việc hưởng thụ trong dịp Tết, cũng như những hoạt động đón Tết, mừng Xuân cũng cần tính toán sao cho đơn giản.

Cũng cần suy nghĩ lại, làm sao cho Tết vẫn mang đầy đủ ý nghĩa tinh thần, đủ nghi thức cần thiết, song không câu nệ về hình thức và vật chất. Với tinh thần như vậy, hy vọng Tết sẽ ngày càng văn minh hơn nhưng vẫn lưu giữ được những giá trị văn hóa dân tộc.

Mặt khác, cổ nhân có dạy: “Nhất thiết duy tâm tạo”, mọi thứ đều do tâm mà có, nếu tâm ta có mùa xuân thì lo gì cảnh vật thiên nhiên chẳng xuân. “Tâm xuân thế giới đều xuân”, “Tâm an vạn sự an”.

Đón Tết an lành là sự an lạc trong mỗi người, sự khai mở trí tuệ, trấn an chính mình trước những biến cố, cụ thể là đại dịch Covid-19 này.

Những ngày Tết, cá nhân ông thường làm những gì để bình an trong đời sống? - Ngày Tết tôi thường có thói quen thưởng trà, đọc sách, viết thư pháp, thăm hỏi, chúc Tết người thân và thầy cô. Đây cũng là thời gian tôi tĩnh lặng để tự suy xét, kiểm điểm về mình trong một năm lao động, học tập,… để cải thiện và khắc phục.

Tết nhắc nhở tình thâm, hài hòa thiên nhiên… 

Theo ông, dịp Tết, nhắc nhở con người giá trị nào lớn nhất?

- Tết hội đủ những đặc trưng của nhận thức hiện đại. Nó cũng là sự tương tác tri thức với tự nhiên, là sự tương tác giữa tâm thức và tri thức.

Trong dịp Tết con người sống trong lễ thức tôn nghiêm cùng đạo đức cộng đồng, rồi chan hòa vào các lễ hội, trò chơi… để giải tỏa và quên đi nỗi nhọc nhằn, và tìm thấy những đều tốt đẹp trong di sản của cha ông từ những phong tục.

Có lẽ, giá trị cao nhất của Tết là bộc lộ lòng nhân ái, đạo lý “Uống nước nhớ nguồn” của dân tộc được khơi dậy trong tinh thần cộng đồng sâu sắc, là mối dây liên kết bền vững giữa mỗi gia đình và kỷ cương xã hội.

Tết cũng nhắc nhở con người thể hiện sự hài hòa với thế giới tự nhiên, giữ môi trường sinh thái trong lành, để thấy rằng trách nhiệm của mỗi con người là sự thống nhất giữa mối quan hệ con người - tự nhiên - và xã hội đó cũng là mối quan hệ trong triết lý phương Đông: Thiên - Địa - Nhân hợp nhất.

Vậy Tết nay có gì khác với Tết xưa, những biến tướng nào (nếu có) cần điều chỉnh và điều gì giá trị từ Tết xưa (về văn hóa, tâm linh) nên giữ lại, phát huy, thưa ông?

- Những giá trị văn hóa không phải luôn tĩnh tại, mà cũng có thể “động” văn hóa nhất định bởi sự biến thiên của xã hội.

Ở bất cứ cộng đồng nào, dân tộc nào, cũng liên tục tìm ra những cái mới, cùng với nhiều yếu tố khác, khiến cho phong tục Tết nay xuất hiện những nét khác Tết xưa.

Không ít người nói: “Tết giờ sao nhạt quá, không như Tết xưa”, hay “Tết giờ cảm giác không thiêng như trước”,… Sự cảm nhận, hoài niệm, tiếc nuối, so sánh về Tết xưa và nay cũng là một đặc trưng của Tết.

Bởi chỉ có Tết mới cho ta khoảng thời gian nghiền ngẫm, suy tư, gặp người khác thời, khác thế hệ để cùng hàn huyên ngày tháng cũ, để so sánh chuyện xưa nay.

Trong quá trình đó, tất yếu có những biến tướng từ các lễ hội, phong tục như: mê tín (hối lộ thần thánh); hái lộc bằng cách bẻ cây, hái cành; lì xì quá lố, lạm dụng thú chơi cờ bạc, đỏ đen,…

Bên cạnh đó, cũng không ít những hoạt động Tết với nhiều hình thức mới, phong phú, với những nội tiến bộ văn minh, như Tết sẻ chia, Tết xanh, Tết sạch, Tết tử tế, các cuộc thi trưng bày mâm ngũ quả, gói bánh tét, viết thư pháp,...

Tuy tên gọi mang tính hiện đại, nhưng những hoạt động này vẫn mang được giá trị cốt lõi, nhân bản, tương thân tương ái, giữ gìn môi trường sinh thái của truyền thống dân tộc.

Xin cảm ơn ông đã chia sẻ!

Xem thêm video: Thương hồ miền Tây chở hoa xuân lên Sài Gòn tìm Tết

Tết thời Covid: Thay đổi để thích ứng với trạng thái 'bình thường mới'

Tết sum vầy - kỳ vọng lớn lao của bao người đấy - cũng đành phải nhường chỗ cho sự bình an của mỗi cá nhân và cộng đồng.