Siêu máy tính dự đoán Brentford vs Man City, 2h30 ngày 15/1

Dịch giả Lê Đình Chi (giữa) nhận giải A Giải thưởng Sách Quốc gia 2020 khi chuyển ngữ sáchLịch sử (Herodotus). Ảnh: Quỳnh Trang.

Trên thực tế, anh không giao du nhiều với giới văn học hay giới dịch giả. Trong các mối quan hệ, Lê Đình Chi luôn giữ thái độ trung dung, rất dễ hiểu lầm là hờ hững, thiếu nhiệt tâm. Trên thực tế, đơn giản đó chỉ là một cách sống.

Từ những trang bản thảo “dịch chơi”...

Nếu mới chỉ gặp dịch giả Lê Đình Chi vài lần, nhiều người dễ đánh giá anh là người... “nhạt”. Có lẽ do lối biểu cảm không mấy sinh động khi nói chuyện, cách trả lời phỏng vấn hỏi gì đáp nấy, hỏi nhanh đáp gọn đến khó tin đã khiến anh bị nhiều người hiểu lầm rằng anh khô khan, không biết đùa, một “mọt sách” chính hiệu...

Lê Đình Chi là trưởng nam của nhà thơ Lê Đình Cánh (ông mất năm 2019). Công tác tại Đài Tiếng nói Việt Nam, nhà thơ Lê Đình Cánh từng là tay “bỉnh bút” về ký văn học và nổi danh trong làng thơ lục bát. Tủ sách đa dạng của “ông bố nhà thơ” giống như những “hạt mầm” nuôi dưỡng niềm say mê với sách vở của Lê Đinh Chi từ tấm bé. Ngôi nhà lọt thỏm trong mảnh vườn rộng trên đường Trường Chinh (Hà Nội) là nơi gia đình nhỏ của “dịch giả tay ngang” Lê Đình Chi cư ngụ. Cũng ở nơi này, anh bắt tay chuyển ngữ những trang bản thảo tiếng Anh, tiếng Pháp đầu tiên.

Ấy là về cơ duyên với công việc chuyển ngữ của anh. Gặp gỡ và trò chuyện thêm mấy lần, đi sâu vào các đầu mối của cái nhân duyên ấy, nghe Lê Đình Chi kể lể và ví von, mới “vỡ” ra “chân tướng” một dịch giả khéo ngụy trang bằng một “mặt nạ” hơi... chán đời.

Sách do Lê Đình Chi chuyển ngữ. Ảnh: O.P.

Anh gọi việc tham gia các diễn đàn chia sẻ về các bản “dịch chơi” mà anh tham gia thời sinh viên là “buôn có bạn, bán có phường”. Tuổi 20, thấy mình dịch ra chữ nào, gõ phím xuống đều “hoành tráng” cả. Được những người bạn “ảo” động viên, Lê Đình Chi hăng hái “đẩy” bản dịch cho các nhà xuất bản và y như rằng, một “gáo nước lạnh” dội lên nhiệt huyết của chàng sinh viên trường Dược. “Sau này cầm lại bản dịch buổi ban đầu, mình cũng cảm thấy rất ngô nghê và thấy các nhà xuất bản thật có lý khi từ chối” - anh thú nhận.

Học đại học chuyên ngành Dược quả thật vốn không dành cho những người lười biếng, những bản dịch đầu tay bị chối từ, những tưởng Lê Đình Chi sẽ nguôi quên ảo vọng với sách. Thế nhưng anh quyết định đi học văn bằng 2 tiếng Anh vào buổi tối. Rồi cũng do những buổi tối rảnh rỗi của một chàng trai trẻ không ưa giao du, anh lại bị bạn bè kéo đi học tiếng Pháp. Và rồi anh may mắn kiếm được một học bổng đi học sau đại học ở nước Pháp.

Về công tác tại Đại học Dược Hà Nội, chính vì thường xuyên phải tiếp xúc với sách báo tiếng Anh mà vốn ngoại ngữ, nói như Lê Đình Chi, luôn ở dạng “sống”. Thế rồi tình cờ được giới thiệu tới NXB Công an nhân dân, anh dịch cuốn sách đầu tiên The Shakespeare Secret("Bí mật Shakespeare" - lọt vào Top 5 cuốn sách bán chạy nhất nước Mỹ năm 2008, hiện tượng mới của làng xuất bản Mỹ với mức độ thành công tương đương với Mật mã Da Vincicủa Dan Brown). Đó là thời điểm năm 2010. Cầm trên tay cuốn sách hơn 500 trang do mình chuyển ngữ, với ai chẳng biết, với Lê Đình Chi thì cảm giác “được thêm tí tiền cũng thấy hay hay, vui vui”.

… Đến hàng loạt bản dịch văn học được công nhận

Đến nay, theo Lê Đình Chi, anh đã chuyển ngữ trên 30 cuốn. Cuốn Lịch sử ("Historiai") của tác giả Herodotus, do Nhà xuất bản Thế Giới liên kết với Công ty CP sách Omega Việt Nam phát hành được trao giải A Giải thưởng Sách quốc gia 2020 của Hội Xuất bản Việt Nam cũng là tác phẩm ngốn nhiều thời gian của anh.

Đây là lần đầu tiên, sách dịch giành được giải A tại giải thưởng danh giá này. Để có được điều đó, Lê Đình Chi mất tới 3 năm để hoàn thành việc chuyển ngữ cuốn sách hơn 800 trang được đánh giá là kiệt tác vượt thời gian, không chỉ là công trình nền tảng của lịch sử trong văn học phương Tây, mà còn đề cập về nhân chủng học, địa lý, thần học, triết học, khoa học chính trị và các vở bi kịch.

Sách Lịch sử. Ảnh: Ngọc Hiền.

Ba năm trong nhịp sống gấp gáp hiện nay là khoảng thời gian không hề ngắn nhất là anh lại dành để vùi đầu vào những trang bản thảo chuyển ngữ, đúng ra đó là sự kiên trì. Nói cách khác, sự kiệm lời, cộng với một chút cá tính độc, lạ, thích sống trong thế giới và lối tư duy riêng mình đã níu Lê Đình Chi ở lại thật lâu và thật sâu với những cuốn sách văn học bằng tiếng nước ngoài dày cộp, chi chít ngữ liệu, đầy thử thách với mọi dịch giả.

Chất lượng các bản dịch mang thương hiệu “Lê Đình Chi”, từ các tác phẩm văn học như Bí ẩn quân hậu đen(Arturo Pérez-Reverte), Kiếm sĩ không trái tim (Rafael Sabatini) hay Những người nuôi giữ bồ câu (Alice Hoffman) đến các pho sử thi như Napoleon Đại đế(Andrew Roberts) hay Lịch sử - Historiai(Herodotus) có sức nặng “bào chữa” cực kỳ lợi hại cho đường đến thành công mà Lê Đình Chi vẫn gọi vui là “đổi gió”, “làm công tác chuyên môn căng thẳng thì chuyển sang dịch. Thế thôi”. Nghe rất giản đơn, rất nhẹ nhàng, nhẹ nhõm nhưng nhìn thành quả là những tác phẩm dịch thì mới thấy Lê Đình Chi thực sự là một người... thích đùa.

Anh đã thực sự “ăn dầm nằm dề” với những trang bản thảo chuyển ngữ, trong khi vẫn còn đó bộn bề công việc, giáo án, những bài giảng cho sinh viên, đam mê với môn bóng đá, và như bao người, trách nhiệm với gia đình.

Gần đây, Lê Đình Chi có dự định chuyển sang chuyển ngữ những tác phẩm văn học kinh điển nhưng chưa được khai thác một cách đầy đủ. Cuốn sách dịch mới nhất của anh là trọn bộ tiểu thuyết Bá tước Monte Cristogồm 3 tập, dài tới 117 chương, dày 1.300 trang, dịch từ nguyên bản tiếng Pháp kèm theo tranh minh họa của nhiều họa sĩ thế kỷ XIX, ra mắt độc giả vào năm ngoái...

Có thể nói, mỗi tác phẩm của anh là một hành trình phiêu lưu, tìm kiếm bản thể và giá trị của con người. Và trên hành trình ấy, ngòi bút chuyển ngữ của Lê Đình Chi đã vô cùng sinh động, linh hoạt, trải đời, thậm chí đôi chỗ tinh quái, dị biệt. Điều này cho thấy góc khuất trong con người dịch giả vốn trầm tính, lặng lẽ, lạc thời. Anh phiêu lưu theo cách của riêng mình, trong thế giới của chữ nghĩa, của văn chương mà không mưu cầu điều gì khác ngoài việc thỏa mãn chính sở thích của mình, và cũng bị chính văn chương, lịch sử lôi cuốn, dẫn dụ để chuyển ngữ hết cuốn sách này sang cuốn sách khác.

Rõ ràng Lê Đình Chi không dịch văn học vì sự nổi tiếng. Nhưng dù là công việc trong hay ngoài chuyên môn, anh đều làm một cách nghiêm túc, cẩn thận để có những thành quả giá trị.

Dịch giả Lê Đình Chi sinh năm 1977 tại Hà Nội, hiện là PGS.TS, nghiên cứu và giảng dạy tại Trường Đại học Dược Hà Nội. Anh chuyển ngữ thành công nhiều tác phẩm văn học và lịch sử lớn từ tiếng Anh và tiếng Pháp, như Napoleon Đại đế(Andrew Roberts), Đột nhiên có tiếng gõ cửa(E.Keret), Những người nuôi giữ bồ câu(A.Hoffman)... Cuốn Lịch sử - Historiai(Herodotus), do Lê Đình Chi chuyển ngữ, được Hội Xuất bản Việt Nam trao giải A Giải thưởng Sách quốc gia 2020.

"Hệ lụy mở trường tràn lan"

Trò chuyện về hiện trạng nơi nơi xét tuyển bổ sung như hiện nay, bà Bùi Trân Phượng, Hiệu trưởng Trường ĐH Hoa Sen cho biết: “Giảng viên trường tôi nói có một căn cứ lý thuyết cho cách làm của Bộ GD-ĐT, chứ không phải tùy tiện”.

Xét tuyển bổ sung - tình nguyện viên đông hơn thí sinh (Ảnh Đinh Quang Tuấn)

Lý thuyết này, theo bà Phượng, là Bộ muốn xử lý trên số đông.“Năm ngoái, khi có mọi thông tin, thí sinh sẽ biết được ngày nào, có bao nhiêu người nộp đơn vào đâu. Do đó, thí sinh tìm và lấy giải pháp nào có lợi cho mình. Hiện tượng hỗn loạn ngày cuối là do thí sinh có quá nhiều thông tin.

Năm nay, Bộ cũng thay đổi với căn cứ lý thuyết là để thí sinh có ít thông tin, chọn lựa được hạn chế với mong muốn giảm hỗn loạn. Đó là mong muốn  của người quản lý”.

Tuy nhiên, bà Phượng cho rằng có yếu tố khác xuất hiện mà Bộ chưa nắm kịp thời. Đó là tình trạng trường đại học mở tràn lan, cung cao hơn cầu.

Người đi học dè dặt hơn: Phụ huynh có tiền thì muốn cho con ăn học đàng hoàng, phụ huynh ở nông thôn không có tiền thấy cảnh tấm bằng tốt nghiệp vẫn không thể xin việc sẽ đắn đo.

Bà Phượng nhìn nhận “Bây giờ là lúc ngành giáo dục trả giá cho những sai lầm trước đây. Tất nhiên đây không phải là lỗi của những người đặt ra quy định tuyển sinh năm nay".

Những sai lầm trước đây là vấn đề trường đại học mở ra tràn làn, số lượng thừa, chất lượng kém. Người học bắt đầu rút kinh nghiệm vì bỏ tiền bạc, thời gian, tuổi trẻ học đại học không phải là con đường chắc chắn an toàn, mà họ có nhiều con đường khác.

“Đây là lần đầu tiên thực trạng cung lớn hơn cầu được thể hiện rất rõ. Cũng là hệ lụy của nhiều năm trước tích lũy lại, chứ không nhất thời xuất hiện”– bà Phượng nhận định.

Phân tích của bà Phượng được Bộ GD-ĐT lý giải ngay sau khi xuất hiện câu hỏi "Thí sinh đã đi đâu" lúc các trường kết thúc tuyển đợt 1.

Bà Nguyễn Thị Kim Phụng, Vụ trưởng Vụ Giáo dục Đại học giải thích: Trong những năm gần đây số lượng thí sinh đăng ký thi/xét tuyển vào đại học tương đối ổn định trong khi chỉ tiêu tuyển sinh của các trường ngày càng tăng làm nguồn tuyển giảm đi. Các trường khi xác định chỉ tiêu cũng chưa dựa vào thực tế nhu cầu học của xã hội, chưa dựa trên cơ sở phân tích, đánh giá nhu cầu sử dụng của thị trường lao động đối với ngành nghề đào tạo… mà chủ yếu dựa vào năng lực đào tạo tối đa của mình và kinh nghiệm tuyển sinh của năm trước.

"Bất đắc dĩ mới phải tuyển bổ sung"

Về đợt tuyển bổ sung sắp tới, trong bài viết trên báoTuổi TrẻTP.HCM,tiến sĩ Nguyễn Đức Nghĩa, Phó Giám đốc ĐHQG TP.HCM dự báo tỉ lệ trúng tuyển ảo càng khó lường hơn so với đợt xét tuyển đầu tiên.  Thậm chí, nguồn thí sinh đã giảm rất nhiều, có thể khẳng định là nguồn thí sinh ở mức điểm khoảng trên 23 điểm đã... cạn kiệt.

Ông Huỳnh Thanh Hùng, Phó hiệu trưởng Trường ĐH Nông lâm TP.HCM, thì bình luận rằng bất đắc dĩ mới phải xét tuyển bổ sung.

Tuy nhiên, nếu các trường tuyển không đủ chỉ tiêu thì phải chịu, chứ hạ điểm trúng tuyển là không công bằng.

“Điểm đầu vào là một trong những điều kiện nâng cao chất lượng, nhưng cũng là quyền lợi của thí sinh. Đáng lẽ em đó đã trúng tuyển vào trường với số điểm đó nhưng bị rớt phải qua trường khác, bây giờ lại có những người vào được trường đó với số điểm bằng số điểm của mình".

Quang cảnh vắng vẻ tại khu vực nhận hồ sơ đăng ký xét tuyển bổ sung của Trường ĐH Sư phạm TP.HCM sáng ngày 23/8 (Ảnh Đinh Quang Tuấn)

Học đại học để làm gì?

Ông Hùng cho rằng điểm chuẩn đào vào chỉ góp phần chứ không quyết định chất lượng đào tạo.

“Chất lượng đào tạo liên quan đội ngữ cán bộ giảng viên, cơ sở vật chất, công tác quản trị của nhà trường.

Trước lý do năm nay các trường thiếu nguồn tuyển vì thí sinh dè dặt với hiện tượng thất nghiệp, ông Hùng lý giải: "Xã hội nào cũng có người thất nghiệp. Chẳng hạn, học xong chỉ muốn ở thành phố, nơi có điều kiện thuận lợi chứ không muốn về tỉnh lẻ, vùng sâu vùng xa. Không chấp nhận mức lương mà doanh nghiệp, cá nhân có thể trả…. Vậy là thất nghiệp.

Học ngành này ra làm nghề khác là bình thường. Khi đã được trang bị kiến thức, như ở bậc đại học, thì sự thích nghi đa phần là cao hơn đối với những người không được đào tạo".

Đồng quan điểm, ông Nguyễn Kim Hồng, Hiệu trưởng Trường ĐH Sư phạm TP.HCM nói:“Tình trạng sinh viên tốt nghiệp không có việc làm, hay không có việc làm đúng ngành nghề, học ngành này làm nghề khác thì trên thế giới vẫn diễn ra. Chỉ một số ngành chuyên sâu như bác sĩ, kỹ sư chế tạo máy thì mới bắt buộc phải làm đúng ngành nghề".

Tuy nhiên, ông Hồng cũng phân tích về tính 2 mặt của việc học đại học mà không nhất thiết phải làm đúng nghề: "Việc học sẽ góp phần nâng cao văn hóa của người học, nhưng phí phạm thời gian và tiền bạc".

Cách nào giải "ảo"?

Vị hiệu trưởng của trường đào tạo "máy cái" ở TP.HCM cho hay:

“Nếu hạ điểm chuẩn, rõ ràng nguyện vọng của một số thí sinh không trúng tuyển đợt đầu đã không được thỏa mãn. Nhưng thực hiện phương án nào thì trong quá trình triển khai cũng có điểm tốt hay hạn chế".

Do đó, giải pháp chống "ảo" tốt nhất là các trường phải cạnh tranh với nhau bằng chất lượng. Yếu tố thu hút người học quan trọng khác nữa là ngành nghề đó có đáp ứng được nhu cầu của xã hội hay không.

Theo ông Hồng, bài học rút ra ở mùa tuyển sinh năm nay là phải làm tốt hơn công tác dự báo.

"Các cơ quan chức năng cần đưa ra dự báo nghề nghiệp để thấy xu hướng trong vòng 10 năm tới. Bộ GD-ĐT căn cứ dự báo này để can thiệp trực tiếp vào các trường hay cảnh báo để thí sinh biết và lựa chọn, các trường cân nhắc đào tạo”.

Cùng góc nhìn "không có giải pháp tuyển sinh nào hoàn hảo tuyệt đối", tiến sĩ Nguyễn Đức Nghĩa cho rằng nếu như còn tiếp tục sử dụng kết quả của kỳ thi THPT quốc gia trong những năm tới, có lẽ đã đến lúc các trường ĐH phải chấp nhận tình trạng trúng tuyển ảo, khả năng gọi nhập học thiếu chỉ tiêu trong lần xét tuyển đầu tiên và phải gọi nhập học nhiều lần trong năm (Tuy nhiên, việc gọi học nhiều lần trong năm thì chưa thể làm được do chất lượng đề thi chưa cho phép).

Còn bà Nguyễn Thị Kim Phụng cho rằng tuyển sinh chỉ là một công đoạn đầu của quá trình đào tạo, nhằm đảm bảo chất lượng đầu vào và là điều kiện cần để có chất lượng đầu ra.  Để tránh tình trạng cả trường học lẫn thí sinh đều thấp thỏm chờ đợi kết quả tuyển sinh, các trường cần xác định rõ nâng cao chất lượng đào tạo là mục tiêu phấn đấu liên tục. Bộ GD-ĐT khuyến cáo, để nâng cao chất lượng một trong những biện pháp là phải hạn chế tối đa việc tăng qui mô

Ngân Anh – Lê Huyền