Người ta đã sử dụng A.I trong nhiều lĩnh vực như tuyển dụng, bán lẻ, gợi ý hàng tiêu dùng… Tuy nhiên, trí tuệ nhân tạo cũng bộc lộ điểm yếu khó chấp nhận: Chúng khá thiên vị.

Thiên vị có thể là hành vi của riêng con người, và “máy móc không biết nói dối". Nhưng AI, với nguồn gốc từ một cỗ máy lại có thể thiên vị, tức chúng ưu tiên người da trắng hơn da màu trong việc tuyển dụng chẳng hạn. Chính “lỗ hổng” này làm cho các nhà khoa học rất đau đầu và quyết tìm ra nguyên nhân hòng khắc phục triệt để. Tuy nhiên mọi việc không hề đơn giản.

Thiên vị xuất phát từ đâu?

Chúng ta thường đơn giản hóa vấn đề bằng cách đổ lỗi. Trong trường hợp này, có thể cho rằng A.I cũng chỉ là máy, máy móc thiên vị do dữ liệu nhận được bị sai lệch. Nói cách khác dữ liệu mang tính thiên vị.

Tuy nhiên sự thật, dữ liệu chỉ là bước gần cuối cùng của quá trình AI suy nghĩ và giải quyết vấn đề. Nói cách khác, sự thiên vị đã bám rễ rất lâu trước khi các dữ liệu được đưa vào máy tính xử lý. Bản thân các thuật toán xử lý đã có tính thiên vị từ lâu.

Không riêng con người, AI cũng mang tính thiên vị rất cao. Ảnh: Science.

 Ngay từ khi các nhà khoa học máy tính tạo ra mô hình học sâu, họ đã phải quyết định xem rốt cuộc cái họ muốn đạt được là gì. Ví dụ xử lý dữ liệu khách hàng tiềm năng cho một công ty tín dụng. Công ty muốn trí tuệ nhân tạo tìm ra những khách hàng tiềm năng nhất cho họ. Nhưng “tiềm năng nhất” là gì? Là có nhiều tiền hay nhiều khả năng mang lại lợi nhuận cho công ty thông qua vay tín dụng?

Bởi máy tính cần phải số hóa được các tiêu chí đưa ra, chúng chỉ xử lý và phân tích xem các con số của người dùng là lớn hay nhỏ để có thể xem đó là “tiềm năng”.

Như vậy, nếu khách hàng có nhiều tiền nhưng họ không vay tín dụng thì công ty tín dụng sẽ ít lợi nhuận, nhưng ngược lại những người hay vay tiền lại là đối tượng mang lại lợi nhuận lớn hơn, đổi lại tỷ lệ trả tiền của họ có thể thấp hơn, dẫn tới rủi ro cao hơn.

“Từ thuở khai sinh, các thuật toán ra đời để giải quyết mục tiêu số hóa khác nhau của người dùng, chứ không phải để đánh giá công bằng bản chất của họ”, Solon Barocas, trợ lý giáo sư tại đại học Cornell cho biết. Anh là chuyên gia trong lĩnh vực kiểm soát "yếu tố công bằng” của AI.

Như vậy, nếu thuật toán phát hiện ra đối tượng người dùng thích vay tiền và vay nhiều tiền trong quá khứ, nó sẽ kết luận họ là đối tượng “tiềm năng” cho công ty tín dụng. Tuy nhiên, trên thực tế các đối tượng này lại là đối tượng cần tránh xa do rủi ro mà họ mang lại.

Do các vấn đề trên mang tính lựa chọn và cả triết học (đâu là lựa chọn đúng, đâu là sai), xử lý dữ liệu đầu vào tốt có vẻ vẫn là cách khả thi hơn để giải quyết sự thiên vị của máy tính.

Sự thiên vị của AI không dễ để khắc phục bởi phụ thuộc vào tính lựa chọn và cả triết học khi định nghĩa một lựa chọn. Ảnh: Medium.

Dữ liệu cung cấp bị thiên vị

Có hai cách mà sự thiên vị thể hiện trong dữ liệu cần xử lý: Hoặc dữ liệu bạn thu thập không thể hiện đúng thực tế, hoặc nó phản ánh những định kiến hiện có.

Trường hợp đầu tiên có nhiều khả năng xảy ra. Ví dụ, nếu một thuật toán học sâu được cung cấp nhiều hình ảnh về khuôn mặt có màu da sáng hơn so với khuôn mặt có màu da tối, hệ thống nhận diện khuôn mặt chắc chắn sẽ cho rằng gương mặt tối là “không tốt bằng”.

Trường hợp thứ hai đã xảy ra khi Amazon phát hiện ra công cụ tuyển dụng nội bộ của họ liên tục sa thải các ứng cử viên nữ. Bởi nó được học về các quyết định tuyển dụng trong lịch sử công ty, vốn ưa thích đàn ông hơn phụ nữ, nên nó đã chọn cách làm tương tự.

Sự thiên vị có thể xuất hiện trong giai đoạn chuẩn bị dữ liệu, tức việc chọn thuộc tính của đối tượng cho thuật toán xem xét. Ví dụ như trong việc đưa ra các tiêu chí cho “khách hàng tiềm năng” của công ty tín dụng trên, các thông số có thể là tuổi tác, thu nhập, số lần đã trả nợ. Trong trường hợp của Amazon, các thông số có thể là giới tính, trình độ học vấn, số năm kinh nghiệm.

Chính vì các thông số đó dễ bị nhầm lẫn và không hoàn toàn đánh giá đúng đối tượng là con người, việc chọn ra bộ thông số phù hợp với nhu cầu người dùng và đưa cho máy tính xử lý sao cho kết quả ra công bằng là không thể đạt được.

AI có thể đưa ra đúng đối tượng mà bạn mong muốn, nhưng nó chắc chắn sẽ mang tính thiên vị khi loại ra những đối tượng khác.

Rất khó khắc phục sự thiên vị của AI

Ngay cả chúng ta, những con người tạo ra máy móc cũng mang tính thiên vị rất cao. Do đó, có những nguyên nhân căn bản bên trong mang tính triết học mà ngay cả con người còn chưa vượt qua được, huống hồ máy móc.

Đầu tiên là việc không lường trước cái chưa biết. Khi thả bom nguyên tử xuống Nhật Bản, người Mỹ chưa nghĩ tới bụi phóng xạ sẽ còn tồn tại và gây ung thư cho rất nhiều người sau này. Hoặc khi tìm ra xăng dầu vào đầu thế kỉ XX, chưa ai từng nghĩ đến vấn đề nóng lên toàn cầu mà ngày nay chúng ta phải đối mặt.

Mọi vật đều có liên quan ít nhiều đến nhau, các thông số đặc trưng của đối tượng này sớm muộn cũng sẽ bị ảnh hưởng bởi thông số đặc trưng của đối tượng khác.

Amazon tá hỏa khi công cụ của mình loại bỏ toàn nhân viên nữ. Ảnh: Timeslive.

Các kĩ sư của Amazon không ngốc tới mức không lường trước sự thiên vị của AI mà họ xây dựng. Họ đã lập trình để nó bỏ qua các cụm từ về giới tính như “dành cho nam giới”, “của phụ nữ”.

Tuy nhiên người ta sớm phát hiện rằng hệ thống ngôn ngữ của nhân loại hết sức đáng sợ. Các cụm từ khác ám chỉ về giới tính đã được cỗ máy đưa vào dữ liệu cần học như “đao thủ” (100% các đao thủ trong lịch sử là nam giới) hoặc “nội trợ” đã biến khối dữ liệu đầu vào trở nên thiên vị.

Đâu là công bằng?

Chắc chắn rất khó để định nghĩa “sự công bằng” trong xã hội, ngay cả trong triết học cũng không có khái niệm thuyết phục về "tính công bằng”. Đó là lý do các hệ thống pháp luật luôn có kẽ hở và suốt chiều dài lịch sử, loài người luôn tìm kiếm một tầng lớp, một vật thể nào đó gánh hết “bất công” của xã hội như nô lệ, súc vật, máy móc.

Đối với khoa học, “công bằng” chỉ đơn giản là sự cân bằng các đại lượng. Chính sự khác nhau rất lớn giữa 2 khái niệm “công bằng” trong toán học và thực tế xã hội, mà A.I còn lâu mới có thể trở nên công bằng như cái cách mà người ta mong muốn, vì suy cho cùng, con người còn chưa xác định rõ cái “công bằng” mà họ muốn ở đây là gì.

Như trong bài toán của Amazon, đôi khi đúng là các nhân viên nam giới mạnh hơn nhân viên nữ và sẽ phù hợp hơn cho công việc. Tôi mạnh khỏe hơn, tôi được tuyển dụng, chân lý đó chẳng phải đã có từ thuở chúng ta còn ăn lông ở lỗ hay sao? Như vậy, việc máy tính loại ra các nhân viên nữ tuy sai về mặt đạo đức công bằng xã hội , nhưng về mặt lợi ích kinh tế thì hoàn toàn đúng.

Nền tảng này sẽ được mở rộng sang Hongkong, Los Angeles, Montreal, Hà Lan và Phần Lan. Điều đó có nghĩa là các công ty trong khu vực đã và đang sử dụng nền tảng Cloud của Google để làm máy chủ sẽ có thể vận hành với hiệu suất cao hơn và khả năng bị gián đoạn dịch vụ thấp hơn nhiều.

Người phát ngôn của Google cho biết: "Nhìn chung, việc mở rộng nền tảng Cloud sẽ giúp kết nối của mọi người dùng và khách hàng nhanh hơn và đáng tin cậy hơn". Đồng thời, những khu vực mới sẽ "mang lại cho khách hàng hiệu suất hoạt động cao hơn, khả năng điện toán cục bộ cao hơn, cùng với tính linh hoạt trong triển khai và mở rộng các ứng dụng và dữ liệu được nâng lên nhiều lần".

Google cũng đang xây dựng, hoặc đang tham gia xây dựng 3 tuyến cáp mới dưới đáy biển, dự kiến sẽ đi vào hoạt động vào năm 2019. Khách hàng tại các khu vực nơi các tuyến cáp này được kết nối sẽ được trải nghiệm các dịch vụ của nền tảng Cloud và G Suite nhanh hơn và tốt hơn, bởi lưu lượng mạng và kết nối được tăng cao.

Ba tuyến cáp mới này sẽ bổ sung vào 8 tuyến cáp khác do Google trực tiếp đầu tư, cũng như rất nhiều tuyến cáp mà công ty này thuê để tăng lưu lượng. Google còn đầu tư vào Indigo - tuyến cáp kết nối Úc, Indonesia và Singapore, và PLCN - tuyến cáp kết nối Hongkong và Los Angeles. Cả hai tuyến cáp nêu trên sẽ đi vào hoạt động vào năm 2019.

Trong số 3 tuyến cáp mới mà Google xây dựng thì cáp Curie là tuyến cáp duy nhất thuộc sở hữu tư nhân của Google. Google sẽ trở thành công ty không hoạt động trên lĩnh vực viễn thông duy nhất trên thế giới xây dựng một tuyến cáp biển tư nhân xuyên lục địa.

Là chủ sở hữu duy nhất, Google sẽ có toàn quyền điều khiển đối với thiết kế và quá trình xây dựng của Curie. "Một khi đã đi vào thực hiện, chúng tôi có thể thường xuyên đưa ra các quyết định nhằm tối ưu độ trễ và khả năng hoạt động của nó" - Google cho biết.

Google còn đang hợp tác với Facebook, nhà cung cấp mạng lưới dưới đáy biển Aqua Comms, và tập đoàn công nghiệp Bulk Infrastructure trong việc xây dựng tuyến cáp Havfrue kết nối phía Đông nước Mỹ với Đan Mạch và Ireland.

Được biết, Google đã chỉ định nhà cung cấp các hệ thống liên lạc dưới đáy biển TE Connectivity để xây dựng tuyến cáp. TE cho biết đã bắt đầu công đoạn tìm kiếm các tuyến đường tiềm năng để đặt tuyến cáp.

Google cũng hợp tác với công ty hạ tầng viễn thông RTI Connectivity và nhà cung cấp IT NEC Corporation trong việc xây dựng tuyến cáp HK-G Cable kết nối Hongkong với đảo Guam. Tuyến cáp này sẽ giúp mở rộng mạng lưới thông tin liên lạc giữa châu Á và Mỹ.

Tất cả những việc này đều cho chúng ta biết một điều: Google đang vươn tay ra toàn thế giới, và với tốc độ rất nhanh.

Theo GenK

Đáng chú ý, iPhone SE 2 được đồn sẽ sử dụng kính ở mặt lưng để hỗ trợ tính năng sạc không dây. Nếu tin đồn này chính xác, nó đồng nghĩa, Apple sẽ phổ cập một đặc tính hấp dẫn đã xuất hiện ở bộ ba iPhone cao cấp 2017 sang mẫu iPhone giá rẻ hơn năm 2018.

Trên mạng xã hội Weibo của Trung Quốc, một tài khoản vô danh đã cho đăng bức ảnh được tuyên bố là chụp nhiều tấm mặt lưng của iPhone SE 2. Trong ảnh, người xem cũng có thể nhìn thấy một tài liệu đề cập tới việc những tấm nền này được làm bằng kính. Mặt lưng kim loại có xu hướng cản trở công nghệ sạc không dây.

Theo một tin đồn khác, thiết bị kế nhiệm iPhone SE sở hữu màn hình 4 hoặc 4,2 inch và sử dụng vi xử lý A10 do chính Apple phát triển. iPhone 7 cũng dùng chip chip lõi tứ này.

Nguồn phát tán tin đồn quả quyết, iPhone SE 2 sẽ trình làng với 2 phiên bản bộ nhớ 32GB và 128GB. Máy được trang bị RAM 2GB, viên pin 1700mAh cùng camera chính 12MP ở mặt sau và camera "tự sướng" 5MP ở mặt trước.

iPhone SE 2 nhiều khả năng sẽ lên kệ với giá bán lẻ là 400 USD. Táo khuyết được tin sẽ phát hành mẫu smartphone giá rẻ này ngay trong nửa đầu năm 2018.

Tất cả những thông tin trên hiện mới chỉ là đồn đoán, do Apple vẫn chưa có bất kỳ thông báo chính thức nào về iPhone SE 2.

Tuấn Anh(Theo Phonearena)

Apple sắp trình làng iPhone SE 2

Apple đã lên kế hoạch phát hành phiên bản nâng cấp của iPhone SE, mẫu smartphone "hoài cổ" của hãng với màn hình 4 inch vào nửa đầu năm 2018.