Chiều 5/5, trong khuôn khổ Những ngày văn học châu Âu, cuốn "Con rối tha hương" do Lê Quang chuyển ngữ vừa được ra mắt. Đây là tác phẩm đầu tay của Karin Kalisa - nhà khoa học, nhà biên tập người Đức nhiều năm nghiên cứu các lĩnh vực như ngôn ngữ, triết học và dân tộc học.

Độc giả rất tò mò với cái tựa là "Con rối tha hương" khi vừa cầm cuốn sách trên tay, có người còn 'tự ái' khi nghĩ rằng, cuốn sách chắc đang viết về những người Việt Nam sống tại Đức - họ cũng chỉ như con rối mà thôi. Thế nhưng, câu chuyện của tác phẩm lại hoàn toàn khác.

Hình ảnh trang bìa giản dị nhưng giàu ý nghĩa của 'Con rối tha hương'.

"Con rối tha hương" kể về gia đình Việt kiều 3 thế hệ sống tại Đức. Cậu bé Minh học sinh cấp 1, phải mang đến “Tuần thế giới mở” của nhà trường một tiết mục văn hóa mang đậm màu sắc Việt Nam mà không được là thực phẩm. Sung & Mây - bố và mẹ cậu bé - bó tay, chỉ cậu vào viện cầu đến bà nội. Một con rối nước với một câu chuyện gây ngạc nhiên, và hấp dẫn người nghe, được kể qua màn độc thoại kỳ lạ và những động tác duyên dáng của người phụ nữ đã đi qua hơn nửa đời người, được mang đến sân khấu của “Tuần thế giới mở”. Cũng từ đây, cuộc đời ba thế hệ của gia đình cậu bé Minh trên nước Đức, bắt đầu từ bà nội cậu được trải ra cho độc giả cũng trải nghiệm và thấu cảm.

Dịch giả Lê Quang chia sẻ ban đầu, tựa của cuốn sách là "Cửa hàng của Dũng" nhưng khi dịch, dịch giả thấy tựa đó 'lành' bèn đổi. "Trong một thế giới mênh mông với bao nhiêu tựa sách mời gọi, tôi cũng phải nghĩ ra một cái tựa nào thú vị một chút, kích thích sự tò mò của độc giả một chút, kiểu giật tít bán sách (cười). Cũng có ý kiến cho rằng, tựa này khiến nhiều người buồn bởi dùng từ tha hương, nếu là Con rối xa quê thì nhẹ nhàng hơn nhưng tôi muốn kích thích sự tò mò của độc giả. Đấy, độc giả thắc mắc như vậy, đã là thành công rồi", dịch giả Lê Quang chia sẻ.

Những chia sẻ xúc động tại buổi ra mắt cuốn sách.

Còn nhà văn Nguyễn Văn Thọ, người đã có ngót 30 năm sống và làm việc tại Đức thì cứ tủm tỉm cười suốt khi đọc cuốn này. Ông bảo từng câu từng chữ trong tác phẩm tinh tế, trào lộng đến chê thói xấu của người Việt thôi cũng rất nhẹ nhàng sâu lắng. Cách chỉ thói xấu của người Việt của tác giả kiểu "những người yêu nhau, chê nhau" chứ không phải "kẻ thù của nhau chê nhau". Chỉ có ai đã từng trải qua những ngày tháng sống ở Đức mới có thể hiểu sâu sắc được những cái 'chê khéo' của tác giả về người Việt sống ở Đức.

"Tác giả hẳn là người rất am tường cuộc sống người Việt ở Đức, cũng như tinh thần văn hóa bản địa để chọn ra nhiều chi tiết khá điển hình và sinh động, lại có tính khái quát mà làm nên cốt lõi một vấn đề khá lớn và sâu sắc là bi kịch của các dân tộc khi rời bỏ quê hương và giải quyết vấn đề trên cũng chính bằng văn hóa.

Cụ thể ở đây là nhiều mâu thuẫn trong mối quan hệ giữa cả chính quyền và cư dân bản địa với người di dân đã được hóa giải, được cảm thông và chia sẻ để thông hiểu nhau, thông qua nghệ thuật rối nước; những con rối được mang đi từ Việt Nam, mang đi từ hình hài cụ thể của bầy rối mà những người Việt ở Berlin đã tạo ra, nhưng thực chất là Tinh thần văn hóa ấy, cái bản chất tốt đẹp rất người, rất Việt tính dã được mang từ tâm thức của những tâm hồn Việt, khi văn hóa vốn như ngọn lửa nhỏ vùi âm ỉ trong tro và trấu, chưa bao giờ chết trong những con người buộc phải rời xa tổ quốc mà điển hình la người mẹ của Sung, một trí thức tên Hiền', nhà văn Nguyễn Văn Thọ cho biết.

Nhà văn Nguyễn Văn Thọ cho rằng,Con Rối Tha Hươnglà một tiểu thuyết lớn, dù nó chỉ hơn 200 trang nhưng nó đặt ra một vấn đề đâu chỉ của riêng người Việt Nam ở Đức, mà nó khái quát vào trúng một vấn đề khá bức thiết trong vấn nạn di dân vì chiến tranh hiện nay; một vấn đề đang là khó khăn có tính bức bách toàn cầu tập trung ở Đức. Một cuốn sách tựa vào văn học, nghệ thuật dường như nêu được một điều tưởng giản đơn lại muôn thuở rằng, chỉ có thể hóa giải các xung đột giữa các sắc tộc, chính bằng văn hóa, sự chia sẻ cảm thông, tìm hiểu lẫn nhau qua cái cầu văn hóa.

T.Lê

- Thói chửi đổng, bán hàng lậu... của người Việt ở Đức được chỉ ra qua cuốn sách "Con rối tha hương" rất nhẹ nhàng, sâu lắng kiểu "những người yêu nhau chê trách về nhau".

Chiều 5/5, trong khuôn khổ Những ngày văn học châu Âu, cuốn "Con rối tha hương" do Lê Quang chuyển ngữ vừa được ra mắt. Đây là tác phẩm đầu tay của Karin Kalisa - nhà khoa học, nhà biên tập người Đức nhiều năm nghiên cứu các lĩnh vực như ngôn ngữ, triết học và dân tộc học.

Độc giả rất tò mò với cái tựa là "Con rối tha hương" khi vừa cầm cuốn sách trên tay, có người còn 'tự ái' khi nghĩ rằng, cuốn sách chắc đang viết về những người Việt Nam sống tại Đức - họ cũng chỉ như con rối mà thôi. Thế nhưng, câu chuyện của tác phẩm lại hoàn toàn khác.

Hình ảnh trang bìa giản dị nhưng giàu ý nghĩa của 'Con rối tha hương'.

"Con rối tha hương" kể về gia đình Việt kiều 3 thế hệ sống tại Đức. Cậu bé Minh học sinh cấp 1, phải mang đến “Tuần thế giới mở” của nhà trường một tiết mục văn hóa mang đậm màu sắc Việt Nam mà không được là thực phẩm. Sung & Mây - bố và mẹ cậu bé - bó tay, chỉ cậu vào viện cầu đến bà nội. Một con rối nước với một câu chuyện gây ngạc nhiên, và hấp dẫn người nghe, được kể qua màn độc thoại kỳ lạ và những động tác duyên dáng của người phụ nữ đã đi qua hơn nửa đời người, được mang đến sân khấu của “Tuần thế giới mở”. Cũng từ đây, cuộc đời ba thế hệ của gia đình cậu bé Minh trên nước Đức, bắt đầu từ bà nội cậu được trải ra cho độc giả cũng trải nghiệm và thấu cảm.

Dịch giả Lê Quang chia sẻ ban đầu, tựa của cuốn sách là "Cửa hàng của Dũng" nhưng khi dịch, dịch giả thấy tựa đó 'lành' bèn đổi. "Trong một thế giới mênh mông với bao nhiêu tựa sách mời gọi, tôi cũng phải nghĩ ra một cái tựa nào thú vị một chút, kích thích sự tò mò của độc giả một chút, kiểu giật tít bán sách (cười). Cũng có ý kiến cho rằng, tựa này khiến nhiều người buồn bởi dùng từ tha hương, nếu là Con rối xa quê thì nhẹ nhàng hơn nhưng tôi muốn kích thích sự tò mò của độc giả. Đấy, độc giả thắc mắc như vậy, đã là thành công rồi", dịch giả Lê Quang chia sẻ.

Những chia sẻ xúc động tại buổi ra mắt cuốn sách.

Còn nhà văn Nguyễn Văn Thọ, người đã có ngót 30 năm sống và làm việc tại Đức thì cứ tủm tỉm cười suốt khi đọc cuốn này. Ông bảo từng câu từng chữ trong tác phẩm tinh tế, trào lộng đến chê thói xấu của người Việt thôi cũng rất nhẹ nhàng sâu lắng. Cách chỉ thói xấu của người Việt của tác giả kiểu "những người yêu nhau, chê nhau" chứ không phải "kẻ thù của nhau chê nhau". Chỉ có ai đã từng trải qua những ngày tháng sống ở Đức mới có thể hiểu sâu sắc được những cái 'chê khéo' của tác giả về người Việt sống ở Đức.

"Tác giả hẳn là người rất am tường cuộc sống người Việt ở Đức, cũng như tinh thần văn hóa bản địa để chọn ra nhiều chi tiết khá điển hình và sinh động, lại có tính khái quát mà làm nên cốt lõi một vấn đề khá lớn và sâu sắc là bi kịch của các dân tộc khi rời bỏ quê hương và giải quyết vấn đề trên cũng chính bằng văn hóa.

Cụ thể ở đây là nhiều mâu thuẫn trong mối quan hệ giữa cả chính quyền và cư dân bản địa với người di dân đã được hóa giải, được cảm thông và chia sẻ để thông hiểu nhau, thông qua nghệ thuật rối nước; những con rối được mang đi từ Việt Nam, mang đi từ hình hài cụ thể của bầy rối mà những người Việt ở Berlin đã tạo ra, nhưng thực chất là Tinh thần văn hóa ấy, cái bản chất tốt đẹp rất người, rất Việt tính dã được mang từ tâm thức của những tâm hồn Việt, khi văn hóa vốn như ngọn lửa nhỏ vùi âm ỉ trong tro và trấu, chưa bao giờ chết trong những con người buộc phải rời xa tổ quốc mà điển hình la người mẹ của Sung, một trí thức tên Hiền', nhà văn Nguyễn Văn Thọ cho biết.

Nhà văn Nguyễn Văn Thọ cho rằng,Con Rối Tha Hươnglà một tiểu thuyết lớn, dù nó chỉ hơn 200 trang nhưng nó đặt ra một vấn đề đâu chỉ của riêng người Việt Nam ở Đức, mà nó khái quát vào trúng một vấn đề khá bức thiết trong vấn nạn di dân vì chiến tranh hiện nay; một vấn đề đang là khó khăn có tính bức bách toàn cầu tập trung ở Đức. Một cuốn sách tựa vào văn học, nghệ thuật dường như nêu được một điều tưởng giản đơn lại muôn thuở rằng, chỉ có thể hóa giải các xung đột giữa các sắc tộc, chính bằng văn hóa, sự chia sẻ cảm thông, tìm hiểu lẫn nhau qua cái cầu văn hóa.

T.Lê

Chương trình nghệ thuật "Biển, đảo - Trái tim Việt Nam" đã khiến rất nhiều khán giả dưới khán phòng nhà hát Âu Cơ xúc động.

Chương trình nghệ thuật "Biển, đảo - Trái tim Việt Nam" đã khiến rất nhiều khán giả dưới khán phòng nhà hát Âu Cơ xúc động.

Chia sẻ với VietNamNet, nhà thơ Nguyễn Quang Thiều - Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam, việc tồn tại thực trạng này là bởi chất lượng tác phẩm trong nước chưa cuốn hút và hấp dẫn trẻ em.

Một thời, các nhà văn Việt Nam, đặc biệt là những người viết cho thiếu nhi như Thạch Lam, Tô Hoài, Võ Quảng, Nguyễn Đình Thi, Đoàn Giỏi, Phạm Hổ (từng là Chủ tịch Hội đồng Văn học thiếu nhi của Hội Nhà văn Việt Nam), Vũ Tú Nam, Xuân Quỳnh, Nguyễn Nhật Ánh, Trần Đăng Khoa… đã tạo ra một thế giới trong sáng, nhân ái và tràn ngập giấc mơ tươi đẹp, thuần khiết trong tâm hồn trẻ thơ.

Những người vẫn bền bỉ sáng tác cho độc giả nhỏ tuổi có thể kể đến là nhà văn Nguyễn Nhật Ánh, Trần Đức Tiến, Kim Hài, nhà thơ Trần Quốc Toàn… Hay vài tác giả có sách bán tốt như Lê Quang Trạng (Cá linh đi học), Phát Dương (100 cửa sổ), Nguyễn Chí Ngoan (Rồi nắng cũng lẻ loi), Nguyên Hương (Những chuyến tàu đi)... Các tác giả “nhí” như: Cao Khải An, Cao Việt Quỳnh, Hạnh Phương... cũng góp mảng màu tươi sáng cho bức tranh về văn học thiếu nhi hiện tại.

Dù vậy, Tiến sĩ giáo dục Nguyễn Thuỵ Anh cho rằng, nếu so sánh với nhu cầu độc giả thì lượng người viết cho các em còn rất ít.

“Chúng ta chưa kết nối được các tác giả viết cho thiếu nhi với nhau, chưa quan tâm tới dòng văn học này, chỉ coi nó là bên lề của văn học dành cho người lớn”, Tiến sĩ Thuỵ Anh nêu thực trạng.

Nhà phê bình văn học Ngô Văn Giá đồng tình, trong bối cảnh hiện nay, môi trường giáo dục văn chương cho trẻ em cũng đang có nhiều thiếu sót, đi chệch hướng.

"Tôi và vợ đều làm về giáo dục, quan sát thấy một thực trạng rất buồn, đó là việc dạy văn trong nhà trường đang bị chạy theo khuôn mẫu, ít quan tâm đến cảm xúc, tình thương với con người, thiên nhiên. Đa phần học sinh làm văn chỉ chạy theo các gạch đầu dòng, giáo viên cũng chấm bài theo ý mà bỏ quên cảm xúc. Đó là một cách giết chết tâm hồn con trẻ", PGS.TS Ngô Văn Giá bày tỏ.

Ông nhận định, xã hội ngày nay chỉ chăm chú chạy theo chỉ số thông minh (IQ) ở trẻ mà quên mất rằng, chỉ số cảm xúc (EQ) cũng vô cùng quan trọng.

"Sự thông minh quan trọng, tôi không phủ nhận. Nhưng sẽ thế nào khi những đứa trẻ thiếu đi lòng thương xót với con người, sự yêu thương đối với tạo vật. Tôi nghĩ rằng người cầm bút, nhà văn phải quan tâm đến chuyện này", PGS.TS Ngô Văn Giá thẳng thắn nói.

Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều lo ngại, khi ồ ạt dịch sách thiếu nhi nước ngoài, nếu không cẩn trọng, để một đứa trẻ đọc quá nhiều thì mặc dù vẫn có những nét đẹp tâm hồn được tạo dựng, nhưng nó rời xa vẻ đẹp ở chính nơi mà chúng sinh ra và lớn lên. Đó là mảnh đất Việt Nam, văn hóa Việt Nam, thiên nhiên và những giấc mơ khác của người Việt…

“Văn học thiếu nhi là mảnh đất bị lãng quên và chúng ta cần đánh thức lại nó”, nhà thơ Nguyễn Quang Thiều nhấn mạnh.

Nhưng “đánh thức” bằng cách nào? Viết cho thiếu nhi từ chất liệu gì khi hiện tại, ChatGPT, AI phát triển mạnh mẽ? Tại sao văn học thiếu nhi trong nước lại thiếu sức cạnh tranh so với văn học thiếu nhi nước ngoài? Là do hạn chế về năng lực viết hay thiếu đề tài cũng như sự sáng tạo? Đây là loạt câu hỏi cần được giải đáp.

Bài 2: Chất liệu gì cho văn học thiếu nhi khi ChatGPT, AI phát triển?

LTS: Hè đến, nhu cầu thưởng thức văn học - nghệ thuật của trẻ em tăng mạnh nhưng mảng sách thiếu nhi vẫn còn nghèo nàn, thiếu hấp dẫn. Làm thế nào để khơi dậy cảm hứng sáng tác ra các tác phẩm hay cho độc giả nhỏ tuổi là câu hỏi trăn trở của nhiều cây bút. VietNamNet xin giới thiệu loạt bài viết chia sẻ ý kiến của những nhà văn, chuyên gia giáo dục tâm huyết với văn học thiếu nhi.

Văn học cho thiếu nhi là bộ phận không thể thiếu trong dòng chảy của văn học Việt Nam. Nhiều chuyên gia khuyến khích phụ huynh hướng các bạn nhỏ đọc sách văn học. 

Theo Cục Xuất bản, In và Phát hành, năm 2022, tác phẩm dành cho thiếu nhi chiếm khoảng 13% tổng số sách được xuất bản. Tỷ lệ này cao hơn một số thể loại: Chính trị, pháp luật; Khoa học công nghệ, kinh tế; Văn học... Trong khi đó, theo thông tin từ Đường sách TP.HCM năm 2022, doanh thu sách thiếu nhi đạt hơn 10 tỷ đồng, tăng 236% so với năm 2021.

Thực tế hiện nay, sách văn học dành cho thiếu nhi thưa vắng tác giả mới, chưa có nhiều tác phẩm hay chạm tới tâm hồn các bạn nhỏ. Ngoài ra, trong hệ thống phát hành, số sách dịch cho trẻ em đang dần thống trị tại thị trường Việt Nam.

Chia sẻ với VietNamNet, nhà thơ Nguyễn Quang Thiều - Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam, việc tồn tại thực trạng này là bởi chất lượng tác phẩm trong nước chưa cuốn hút và hấp dẫn trẻ em.

Một thời, các nhà văn Việt Nam, đặc biệt là những người viết cho thiếu nhi như Thạch Lam, Tô Hoài, Võ Quảng, Nguyễn Đình Thi, Đoàn Giỏi, Phạm Hổ (từng là Chủ tịch Hội đồng Văn học thiếu nhi của Hội Nhà văn Việt Nam), Vũ Tú Nam, Xuân Quỳnh, Nguyễn Nhật Ánh, Trần Đăng Khoa… đã tạo ra một thế giới trong sáng, nhân ái và tràn ngập giấc mơ tươi đẹp, thuần khiết trong tâm hồn trẻ thơ.

Những người vẫn bền bỉ sáng tác cho độc giả nhỏ tuổi có thể kể đến là nhà văn Nguyễn Nhật Ánh, Trần Đức Tiến, Kim Hài, nhà thơ Trần Quốc Toàn… Hay vài tác giả có sách bán tốt như Lê Quang Trạng (Cá linh đi học), Phát Dương (100 cửa sổ), Nguyễn Chí Ngoan (Rồi nắng cũng lẻ loi), Nguyên Hương (Những chuyến tàu đi)... Các tác giả “nhí” như: Cao Khải An, Cao Việt Quỳnh, Hạnh Phương... cũng góp mảng màu tươi sáng cho bức tranh về văn học thiếu nhi hiện tại.

Dù vậy, Tiến sĩ giáo dục Nguyễn Thuỵ Anh cho rằng, nếu so sánh với nhu cầu độc giả thì lượng người viết cho các em còn rất ít.

“Chúng ta chưa kết nối được các tác giả viết cho thiếu nhi với nhau, chưa quan tâm tới dòng văn học này, chỉ coi nó là bên lề của văn học dành cho người lớn”, Tiến sĩ Thuỵ Anh nêu thực trạng.

Nhà phê bình văn học Ngô Văn Giá đồng tình, trong bối cảnh hiện nay, môi trường giáo dục văn chương cho trẻ em cũng đang có nhiều thiếu sót, đi chệch hướng.

"Tôi và vợ đều làm về giáo dục, quan sát thấy một thực trạng rất buồn, đó là việc dạy văn trong nhà trường đang bị chạy theo khuôn mẫu, ít quan tâm đến cảm xúc, tình thương với con người, thiên nhiên. Đa phần học sinh làm văn chỉ chạy theo các gạch đầu dòng, giáo viên cũng chấm bài theo ý mà bỏ quên cảm xúc. Đó là một cách giết chết tâm hồn con trẻ", PGS.TS Ngô Văn Giá bày tỏ.

Ông nhận định, xã hội ngày nay chỉ chăm chú chạy theo chỉ số thông minh (IQ) ở trẻ mà quên mất rằng, chỉ số cảm xúc (EQ) cũng vô cùng quan trọng.

"Sự thông minh quan trọng, tôi không phủ nhận. Nhưng sẽ thế nào khi những đứa trẻ thiếu đi lòng thương xót với con người, sự yêu thương đối với tạo vật. Tôi nghĩ rằng người cầm bút, nhà văn phải quan tâm đến chuyện này", PGS.TS Ngô Văn Giá thẳng thắn nói.

Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều lo ngại, khi ồ ạt dịch sách thiếu nhi nước ngoài, nếu không cẩn trọng, để một đứa trẻ đọc quá nhiều thì mặc dù vẫn có những nét đẹp tâm hồn được tạo dựng, nhưng nó rời xa vẻ đẹp ở chính nơi mà chúng sinh ra và lớn lên. Đó là mảnh đất Việt Nam, văn hóa Việt Nam, thiên nhiên và những giấc mơ khác của người Việt…

“Văn học thiếu nhi là mảnh đất bị lãng quên và chúng ta cần đánh thức lại nó”, nhà thơ Nguyễn Quang Thiều nhấn mạnh.

Nhưng “đánh thức” bằng cách nào? Viết cho thiếu nhi từ chất liệu gì khi hiện tại, ChatGPT, AI phát triển mạnh mẽ? Tại sao văn học thiếu nhi trong nước lại thiếu sức cạnh tranh so với văn học thiếu nhi nước ngoài? Là do hạn chế về năng lực viết hay thiếu đề tài cũng như sự sáng tạo? Đây là loạt câu hỏi cần được giải đáp.

Bài 2: Chất liệu gì cho văn học thiếu nhi khi ChatGPT, AI phát triển?