- Liệu có hay không một con người hoàn hảo trên thế gian này để “thần tượng” khôngbao giờ phải sụp đổ? Câu trả lời chắc chắn là: “Không”.

Bạn đọc Jeffrey Thái gửi đếnVietNamNet một bài viết hay về vấn đề thần tượng. Xin giới thiệu với tất cả độcgiả.

----

Các fan hâm mộ tập trung bên ngoài SVĐ Quốc Gia trước đêm nhạc Việt Hàn

Thần tượng là một khái niệm đượcdùng phổ biến trong mọi nền văn hóa trên trái đất. Để giải thích cho sự phổ biếnđó, có thể viện dẫn đến thiên hướng luôn muốn vươn đến “chân, thiện, mỹ” của conngười. Ở trong bất cứ xã hội nào, ở bất kỳ tầng lớp giai cấp nào và ở bất kỳhoàn cảnh nào, con người luôn muốn mình trở nên tốt đẹp hơn ngày hôm qua và hoànhảo hơn ở ngày mai. Để chạm được đến cái đích rất chính đáng đó, ý thức của mỗicon người tự hoạt động và lựa chọn cho mình một hình mẫu hay nhiều hình mẫu đểngưỡng mộ, để noi theo và để làm đích phấn đấu. Nhu cầu về thần tượng ra đời từđó.

Xét về nghĩa đen, thần tượng có nghĩa là một pho tượng của thần thánh. Nghĩabóng của nó là để ám chỉ những nhân vật được ngưỡng mộ và tôn sùng vượt quá mứcbình thường, thậm chí tới mức được xem như thần thánh. Qua các định nghĩa đó, cóthể thấy rằng khái niệm thần tượng là một khái niệm đẹp, chẳng có gì sai tráicả. Ngay cả khi nó được sử dụng như một động từ, như khi ta nói ta thần tượngmột ai đó, thì hành động được thực thi cũng chỉ là hành động ngưỡng mộ và tônsùng - những hành động đẹp. Vấn đề ở đây là những hành động đẹp đó đã diễn ranhư thế nào, có thực sự đẹp và hợp lý không, và nhân vật được thần tượng hay cácgiá trị mà nhân vật đó đại diện có thực sự xứng đáng hay không.

Khái niệm thần tượng đóng một vai trò quan trọng trong việc định hướng pháttriển của xã hội. Lý do là vì sự phát triển của xã hội được quyết định phần lớnbởi giới trẻ, mà giới trẻ thường lại bị chi phối và tác động rất mãnh liệt bởinhững đại diện thần tượng mà họ chọn cho cuộc sống của mình. Nếu những đại biểuthần tượng của đa số giới trẻ là thuộc về lãnh vực tri thức (như giáo sư Ngô BảoChâu chẳng hạn) hay những anh hùng dân tộc của quá khứ hay của hôm nay (như TrầnQuốc Toản), hay thậm chí là những nhân vật bất hủ trong các tác phẩm văn học cổđiển (như Ruồi Trâu) thì đó là một biểu hiện tốt cho sự phát triển lành mạnh củaxã hội.

GS Ngô Bảo Châu
Thường thì sự ngưỡng mộ và tôn sùng đối với những thần tượng thuộc dạng này baogiờ cũng được bộc lộ với một cách thức chừng mực và có hiểu biết hơn, có thể làdo người hâm mộ là những người ít nhiều có vốn tri thức và văn hóa hơn. Ngườihâm mộ biết mình hâm mộ thần tượng ở điểm gì và không bao giờ nhầm lẫn giữaphương diện mà mình tôn sùng ở thần tượng với con người nói chung của thầntượng. Nếu họ có hâm mộ giáo sư Ngô Bảo Châu thì họ chỉ hâm mộ và tôn sùng vịgiáo sư này ở khả năng tư duy toán học hay những đóng góp mà ông ta đã cống hiếncho đất nước, chứ không ai lại ngớ ngẩn đến mức đòi hỏi ông ta phải trông hấpdẫn như một tài tử điện ảnh hay ăn nói lịch thiệp như một chính khách thứ thiệt.

Những đại biểu thần tượng của giới trẻ trong một xã hội phần nào phản ánh sựphát triển về nhân cách và suy nghĩ của giới trẻ trong xã hội đó. Có một điềuđáng lo lắng diễn ra trong xã hội Việt Nam trong một, hai thập niên gần đây làsự lên ngôi thần tượng một cách ồ ạt và dễ dàng của các nhân vật trong ngànhgiải trí (Việt cũng như Hàn) và sự tôn sùng, ngưỡng mộ quá cuồng nhiệt, thậm chíđến mức điên cuồng, của một bộ phận lớn giới trẻ và một bộ phận không lớn củagiới không còn trẻ. Góp phần cho sự phát triển của khuynh hướng này có lẽ khôngthể không kể đến các chương trình sản sinh thần tượng, như chương trình truyềnhình thực tế Vietnam Idol chẳng hạn.

Hãy xét điển hình trường hợp lên ngôi thần tượng của ca sĩ trẻ Uyên Linh saucuộc thi Vietnam Idol, để thấy giới trẻ hôm nay đã nhận thức về khái niệm thầntượng lệch lạc như thế nào. Không phủ nhận rằng sự xuất hiện của giọng ca UyênLinh là một cú đột phá của cuộc thi và bản thân cô sở hữu một giọng ca có nộilực, đầy hứa hẹn và một phong cách trình diễn rất quyến rũ và thu hút. Nhưng tấtcả chỉ dừng lại ở mức triển vọng và sự thành công phía trước còn tùy thuộc vàorất nhiều yếu tố. Thế nhưng, một bộ phận lớn giới trẻ và cả một số người khôngcòn trẻ đã “hùa nhau” để thổi bùng nó lên thành một hiện tượng và cùng nhau đưacô lên ngôi thần tượng một cách ầm ĩ, dễ dàng và vô cùng hời hợt.

Ca sĩ Uyên Linh
Động thái tôn xưng thần tượng ấy đã chỉ ra một sự suy nghĩ nông cạn và bồng bộtnơi giới trẻ hâm mộ. Một khi thần tượng được tôn vinh một cách bộc phát như thếthì việc hạ bệ thần tượng có thể được đếm từng ngày. Quả thực như vậy. Ngay sauđó, cô ca sĩ này đã phải hứng chịu vô số chỉ trích vô căn cứ về những phát biểu,những suy nghĩ, cũng như những ứng xử của cô trong lãnh vực ca hát và trong đờisống. Cho dù những điều đó là có thực đi nữa (huống hồ gì là không) thì ngườihâm mộ nên hiểu rằng đúng ra họ chỉ nên thần tượng cô ở phương diện ca hát vàtrình diễn sân khấu, chứ không nên nhập nhằng giữa nó với con người riêng của cô- một sự nhập nhằng thật lệch lạc và vô thức.

Mọi sự việc trên đời này đều có tính hai mặt của nó, nhưng hiếm có khái niệm nàomà hai mặt của nó lại đi liền sát nhau như khái niệm thần tượng trong xã hội VNhiện nay. Thường thì ngay sau khi đưa thần tượng lên ngôi, người hâm mộ khôngđợi lâu để thốt lên những câu cảm thán đầy tuyệt vọng và ngỡ ngàng, bày tỏ sựhụt hẫng của mình về chính thần tượng đó. Liệu là “thần tượng” có lỗi gì trongviệc này? Có thể có, có thể không, tùy trường hợp. Nhưng dù có hay không, vấn đềchính ở đây là: Người hâm mộ đã mong chờ và đòi hỏi thần tượng của họ phải làmột con người hoàn hảo - một sự mong đợi mù quáng.

Liệu có hay không một con người hoàn hảo trên thế gian này để “thần tượng” khôngbao giờ phải sụp đổ. Câu trả lời chắc chắn là: “Không”.

Mỗi con người luôn là một tổng thể của những điều tốt đẹp và những điều khônghay. Chúng luôn tồn tại song hành như ngày và đêm, như mặt trăng và mặt trời,vừa đối kháng, vừa hỗ trợ cho nhau. Nói chúng đối kháng vì chúng hoàn toàn khácnhau một cách cực đoan: Đêm không thể xuống nếu ngày chưa đi, mặt trời thuộc vềngày và mặt trăng thuộc về đêm. Nói chúng hỗ trợ cho nhau bởi vì chúng ta khôngthể nhận ra ngày sáng như thế nào, nếu chúng ta không có bóng đêm để đối chiếu.

Vì mỗi con người là một tổng thể chứa đựng hai phần cực đoan như thế, họ có mộtquyết định tối thượng, nhất thiết phải thực hiện trong đời sống: Sống hướngthượng hay hướng hạ. Nếu một con người không ngừng phát huy những điều tốt đẹptrong bản thân mình và trấn áp những điều không hay thì đó lối sống hướng thượngvà ngược lại. Quá trình chiến đấu với bản thân đó là một quá trình rất lâu dài,trong khi đó, đời sống của con người thì lại quá ngắn ngủi để có thể biến tất cảmọi điều xấu xa trở thành tốt đẹp. Như một hệ quả, sẽ chẳng thể nào có được mộtcon người mà chúng ta có thể gọi là hoàn hảo.

Luôn một mực đòi hỏi và mong chờ thần tượng của mình là một người hoàn hảo, vôhình trung, người hâm mộ đang làm một điều cực kỳ phi lý. Và càng phi lý hơnnữa, khi ngay sau khi đưa thần tượng lên ngôi, cũng chính là lúc họ tự ban chomình cái quyền lên án và nguyền rũa thần tượng, mỗi khi thần tượng của họ hànhđộng hay ứng xử theo một cách mà họ không thấy vừa ý hay thỏa nguyện. Không cómột nhân vật của công chúng nào lại muốn được trở thành thần tượng theo kiểu đó.Chỉ do, vì là người của công chúng, họ không còn có sự lựa chọn nào khác và phải chấp nhận.

Không chỉ dễ dàng đưa các nhân vật trong ngành giải trí lên ngôi thần tượng,giới trẻ Việt hôm nay còn làm dấy động một sự quan ngại về cái cách mà họ biểulộ lòng tôn sùng và ngưỡng mộ đối với thần tượng của mình. (Mà các thần tượng ởđây cũng không chỉ là các ngôi sao Việt. Chiếm một số lượng lớn hơn lại là cácngôi sao Hàn Quốc, với ưu thế về sắc diện và hình thức nổi trội.) Không chỉ dừnglại ở việc sưu tầm băng, đĩa, lập fan-club hay ăn mặc, để tóc, đi đứng giốngthần tượng; việc thể hiện sự ngưỡng mộ còn tiến đến những mức cao hơn, đôi khikỳ quái.

Điển hình và gần đây nhất là việc cúi xuống ngửi và hôn lên chiếc ghế mà ngôisao Hàn Quốc Bi Rain vừa ngồi trong chương trình giao lưu văn hóa Việt – Hàn vàongày 15/03 vừa qua. Không phủ nhận là tầm vóc của ngôi sao này đã vượt quá giớihạn của châu Á để vươn lên tầm quốc tế, nhưng hành động ngưỡng mộ thô thiển, nếukhông muốn nói là thô tục và vô văn hóa ấy, đã cho thấy người hâm mộ trẻ thực sựcó một nhận thức lệch lạc trong việc ngưỡng mộ thần tượng.

Điều cuối cùng cần nói là người viết cảm thấy một sự nuối tiếc sâu sắc cho nhữngthần tượng đích thực, những giá trị văn hóa và tinh thần thật sự quí quá củanhững ngày hôm qua, cách đây không lâu lắm: Chúng đã không còn nữa. Chỉ cách đâymột vài thập kỷ thôi, các người trẻ lúc ấy quan tâm nhiều hơn đến các triết lýsống, đến các triết gia Việt Nam và thế giới như Phạm Công Thiện, Hermann Hesse,Krishnamurti, Nietzsche…, các nhân vật văn học lừng danh như Ruồi Trâu, DonQuixote, … Những gì mà giới trẻ ngày nay quan tâm và mê đắm, dường như chỉ quanhquẩn là những diễn viên hay những ngôi sao ca nhạc có một ngoại hình bắt mắt. Vàđáng buồn thay, đó là… tất cả.

Luận về thần tượng qua mắt nhìn của những con người trẻ hôm nay, có thể thấy mộtkhông khí phần nào bi quan bao trùm lên toàn diện bức tranh. Nhưng liệu là cócông bằng không, khi chúng ta gán hoàn toàn trách nhiệm về những sự lệch lạc vàvô thức trong việc ngưỡng mộ và tôn sùng thần tượng này lên những con người trẻ.Xét kỹ hơn, chúng ta sẽ thấy có nhiều điều đáng được quan tâm, thay đổi, cũngnhư có nhiều câu hỏi nảy sinh:

- Một xã hội phát triển lành mạnh là một xã hội có khả năng sản sinh ra nhữngmẫu hình thần tượng có giá trị thực sự, có đủ sức thuyết phục và quyến rũ giớitrẻ bằng chân giá trị của nó. Chúng ta có bao giờ nhẩm tính là đã bao lâu rồi xãhội không còn đủ khả năng để làm việc đó? Để phục hồi khả năng đó, xã hội cầnđược cải tạo và thay đổi ở những điểm gì?

- Một nền giáo dục hợp lý, nhân bản và hiệu quả là một nền giáo dục định hướngđược giới trẻ tìm đến những mẫu hình thần tượng đích thực có khả năng dìu dắt,chỉ lối, đồng thời động viên và khuyến khích họ trên từng bước đường sống gậpghềnh của thời tuổi trẻ, vốn còn nhiều nông nổi và khờ dại. Chúng ta có bao giờnhìn lại để thẩm định xem là nền giáo dục đã thực thi được bao nhiêu phần trămtrong việc định hướng ấy?

Bạn đọc Jeffrey Thai(jeffrey.thai@yahoo.com)