Đó là những trao đổi, đánh giá của các chuyên gia văn hóa tại buổi tọa đàm “Tín ngưỡng thờ Mẫu từ góc nhìn di sản văn hóa” do Trung tâm Xúc tiến Quảng bá Di sản Văn hóa Phi vật thể Việt Nam phối hợp với BQL di tích Phủ Tây Hồ tổ chức vào cuối tuần qua 25/12.

Bản thân tín ngưỡng thờ Mẫu có giá trị nhân văn sâu sắc bởi nó gắn liền với đời sống tinh thần và các phong tục, tập quán của người Việt. Nhưng theo nhận định của nhiều chuyên gia di sản phi vật thể thì thực hành nghi lễ lên đồng trong thời kỳ kinh tế thị trường bùng phát và có chiều hướng khó kiểm soát, khiến cho một số cá nhân lợi dụng, trục lợi và làm sai lệch giá trị văn hóa, xã hội.

Ông Phạm Sanh Châu – Đặc phái viên của TT Chính phủ Việt Nam về các vấn đề UNESCO, Tổng thư ký Ủy ban Quốc gia UNESCO Việt Nam thừa nhận: "Bản thân tôi cũng hết sức lo ngại trước sự biến tướng Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ sau khi được vinh danh di sản. Nhiều người sẽ lạm dụng điều này để mở Phủ, lên đồng và coi việc được UNESCO vinh danh di sản để "bảo hiểm" cho việc này".

Ông Châu cũng lo ngại từ những hệ lụy này sẽ xảy ra việc không phân biệt được những giá trị thật và giả của tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ. Do đó, “sức nặng” rất lớn đang đặt lên vai Bộ VHTT&DL và tất cả các cấp. Ông Phạm Sanh Châu cũng ví von đây như là một tấm huân chương có mặt đẹp bóng bẩy và cả mặt xấu xí. "Chúng ta vinh danh một di sản để rồi không được thực hành tốt thì sẽ làm xấu đi hình ảnh của Việt Nam. Như mới đây có việc đưa biểu diễn Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ tại các buổi khai mạc Hội thảo, hội nghị tôi đã góp ý là không phù hợp. Chúng ta cần phải cảnh giác cao độ. Bởi song hành với sự tự hào là những nguy cơ bị bóp méo, thực hành sai là rất lớn",  ông Châu cho hay.

PGS. TS Nguyễn Thị Hiền - Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam cho rằng, áp lực không chỉ ở phía nhà quản lý mà ở ngay trong chính cộng đồng và cần có sự phối hợp chặt chẽ.

"Cộng đồng góp phần tích cực không chỉ trong truyền dạy, đảm bảo gìn giữ những giá trị văn hóa độc đáo của dân tộc, mà còn góp phần giảm thiểu những tác động tiêu cực và những hành động trục lợi, buôn thần bán thánh",  PGS. TS Nguyễn Thị Hiền phát biểu.

Không chỉ nỗi lo biến tướng của Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ hậu vinh danh mà việc bảo tồn một trong những “hồn cốt” của tín ngưỡng là Hát văn cũng đang đặt ra nhiều băn khoăn. Theo nhà nghiên cứu âm nhạc Hồ Thị Hồng Dung - Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam, dòng chảy thời gian quả là khắc nghiệt, sau một thời gian bị kìm nén từ những năm 50 tới những năm 80 của thế kỷ XX, khi được phục hồi, âm nhạc Hát văn của tín ngưỡng Tứ phủ đã có những thay đổi mạnh mẽ. Sự tác động của kinh tế và đời sống xã hội, nhạc pop và nhạc phương Tây đã làm thay đổi thẩm mỹ âm nhạc của cung văn cũng như con nhang đệ tử.

Bà Dung lý giải rằng, cung văn hiện nay phần lớn chỉ học đàn và hát, thậm chí qua băng cassette mà không được đào tạo theo lối truyền thống biết khoa cúng, ngạch sớ, chữ Hán-Nôm và ít người hát được trọn vẹn một bản văn thờ. 

Ngoài ra, từ những năm 1990, hầu hết các dàn nhạc Hát văn đều sử dụng loa, amply, micro. Âm thanh được khuếch đại và nhờ vậy người cung văn không phải hát to, không tốn hơi. Tuy nhiên, những thiết bị kém chất lượng này lại đôi khi làm méo mó âm thanh. 

Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ đang tạo nên nhiều nỗi lo sau khi được vinh danh nên cần lắm sự góp sức của cộng đồng và cả những nhà quản lý văn hoá.

T.Lê

Ảnh: Ngọc Thành

Sự kiện “Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ” vừa được UNESCO vinh danh không chỉ là niềm tự hào đối với Việt Nam, mà còn đặt ra câu hỏi trước việc phải nhận diện đúng về giá trị văn hóa tín ngưỡng thờ Mẫu, tránh việc lạc nhịp.

Đó là những trao đổi, đánh giá của các chuyên gia văn hóa tại buổi tọa đàm “Tín ngưỡng thờ Mẫu từ góc nhìn di sản văn hóa” do Trung tâm Xúc tiến Quảng bá Di sản Văn hóa Phi vật thể Việt Nam phối hợp với BQL di tích Phủ Tây Hồ tổ chức vào cuối tuần qua 25/12.

Bản thân tín ngưỡng thờ Mẫu có giá trị nhân văn sâu sắc bởi nó gắn liền với đời sống tinh thần và các phong tục, tập quán của người Việt. Nhưng theo nhận định của nhiều chuyên gia di sản phi vật thể thì thực hành nghi lễ lên đồng trong thời kỳ kinh tế thị trường bùng phát và có chiều hướng khó kiểm soát, khiến cho một số cá nhân lợi dụng, trục lợi và làm sai lệch giá trị văn hóa, xã hội.

Ông Phạm Sanh Châu – Đặc phái viên của TT Chính phủ Việt Nam về các vấn đề UNESCO, Tổng thư ký Ủy ban Quốc gia UNESCO Việt Nam thừa nhận: "Bản thân tôi cũng hết sức lo ngại trước sự biến tướng Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ sau khi được vinh danh di sản. Nhiều người sẽ lạm dụng điều này để mở Phủ, lên đồng và coi việc được UNESCO vinh danh di sản để "bảo hiểm" cho việc này".

Ông Châu cũng lo ngại từ những hệ lụy này sẽ xảy ra việc không phân biệt được những giá trị thật và giả của tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ. Do đó, “sức nặng” rất lớn đang đặt lên vai Bộ VHTT&DL và tất cả các cấp. Ông Phạm Sanh Châu cũng ví von đây như là một tấm huân chương có mặt đẹp bóng bẩy và cả mặt xấu xí. "Chúng ta vinh danh một di sản để rồi không được thực hành tốt thì sẽ làm xấu đi hình ảnh của Việt Nam. Như mới đây có việc đưa biểu diễn Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ tại các buổi khai mạc Hội thảo, hội nghị tôi đã góp ý là không phù hợp. Chúng ta cần phải cảnh giác cao độ. Bởi song hành với sự tự hào là những nguy cơ bị bóp méo, thực hành sai là rất lớn",  ông Châu cho hay.

PGS. TS Nguyễn Thị Hiền - Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam cho rằng, áp lực không chỉ ở phía nhà quản lý mà ở ngay trong chính cộng đồng và cần có sự phối hợp chặt chẽ.

"Cộng đồng góp phần tích cực không chỉ trong truyền dạy, đảm bảo gìn giữ những giá trị văn hóa độc đáo của dân tộc, mà còn góp phần giảm thiểu những tác động tiêu cực và những hành động trục lợi, buôn thần bán thánh",  PGS. TS Nguyễn Thị Hiền phát biểu.

Không chỉ nỗi lo biến tướng của Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ hậu vinh danh mà việc bảo tồn một trong những “hồn cốt” của tín ngưỡng là Hát văn cũng đang đặt ra nhiều băn khoăn. Theo nhà nghiên cứu âm nhạc Hồ Thị Hồng Dung - Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam, dòng chảy thời gian quả là khắc nghiệt, sau một thời gian bị kìm nén từ những năm 50 tới những năm 80 của thế kỷ XX, khi được phục hồi, âm nhạc Hát văn của tín ngưỡng Tứ phủ đã có những thay đổi mạnh mẽ. Sự tác động của kinh tế và đời sống xã hội, nhạc pop và nhạc phương Tây đã làm thay đổi thẩm mỹ âm nhạc của cung văn cũng như con nhang đệ tử.

Bà Dung lý giải rằng, cung văn hiện nay phần lớn chỉ học đàn và hát, thậm chí qua băng cassette mà không được đào tạo theo lối truyền thống biết khoa cúng, ngạch sớ, chữ Hán-Nôm và ít người hát được trọn vẹn một bản văn thờ. 

Ngoài ra, từ những năm 1990, hầu hết các dàn nhạc Hát văn đều sử dụng loa, amply, micro. Âm thanh được khuếch đại và nhờ vậy người cung văn không phải hát to, không tốn hơi. Tuy nhiên, những thiết bị kém chất lượng này lại đôi khi làm méo mó âm thanh. 

Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ đang tạo nên nhiều nỗi lo sau khi được vinh danh nên cần lắm sự góp sức của cộng đồng và cả những nhà quản lý văn hoá.

T.Lê

Ảnh: Ngọc Thành

Dòng sông Nho Quế

Stef cho hay, đã chụp và sưu tập những bức hình đẹp nhất về Việt Nam để nhắc mình rằng mảnh đất này đẹp lộng lẫy như thế nào.

“Phong cảnh Việt Nam là một trong những nơi độc nhất vô nhị trên thế giới, con người nơi đây thân thiện và cởi mở”, Stef nói.

Toàn cảnh Hà Giang

Stef kể, trong chuyến đi tới Việt Nam năm nay, tôi cho rằng tôi đã được chứng kiến phong cảnh đẹp nhất trên trái đất. Đó là một tỉnh ở phía bắc Việt Nam, đó là Hà Giang.

Thế giới đèn lồng ở Hội An

Hoài Linh
 

Stef Ferro là người sáng lập kiêm phụ trách MEL365 – một trang web về du lịch và nhiếp ảnh.

Cảnh đẹp Hà Giang

Dòng sông Nho Quế

Stef cho hay, đã chụp và sưu tập những bức hình đẹp nhất về Việt Nam để nhắc mình rằng mảnh đất này đẹp lộng lẫy như thế nào.

“Phong cảnh Việt Nam là một trong những nơi độc nhất vô nhị trên thế giới, con người nơi đây thân thiện và cởi mở”, Stef nói.

Toàn cảnh Hà Giang

Stef kể, trong chuyến đi tới Việt Nam năm nay, tôi cho rằng tôi đã được chứng kiến phong cảnh đẹp nhất trên trái đất. Đó là một tỉnh ở phía bắc Việt Nam, đó là Hà Giang.

Thế giới đèn lồng ở Hội An

Hoài Linh
 

Khi Bùi Lý Thiên Hương trình diễn, ban tổ chức phát thêm đoạn âm thanh câu nói nổi tiếng của nhân vật lịch sử khác - Bà Triệu: "Tôi muốn cưỡi cơn gió mạnh, đạp luồng sóng dữ, chém cá Kình ở biển Đông, đánh đuổi quân Ngô, giành lại giang sơn, cởi ách nô lệ chứ không chịu khom lưng làm tì thiếp người ta".

Nhiều khán giả khi xem qua sóng livestream phát hiện sự nhầm lẫn đáng tiếc này. Về phía BTC Miss Grand Vietnam cũng đã có lời giải thích trên trang fanpage cuộc thi. ''Ngay trong phần thi của thí sinh, BTC đã nhận thấy sự nhầm lẫn về chi tiết lịch sử. Tuy nhiên, vì chương trình đang phát sóng nên chúng tôi không thể xử lý ngay lập tức. Sau phần thi, chúng tôi đã dừng sóng và cắt bỏ phần thi có sự sai sót này. BTC xin nhận lỗi về mình và gửi lời xin lỗi chân thành đến quý vị khán giả. Đây là bài học sâu sắc với chúng tôi''.

BTC cũng khẳng định, trong đêm tổng duyệt tối 29/7, câu nói của nữ tướng Bà Triệu không được sử dụng trong phần trình diễn. BTC không phê duyệt phần bổ sung câu nói của Bà Triệu mà nhà thiết kế có ý định đưa vào cho đêm thi tối ngày 30/7. Tuy nhiên, nhân viên kỹ thuật đã sử dụng nhầm file âm thanh mà BTC chưa phê duyệt. 

Cũng trong đêm thi, Á hậu 4 Miss Grand Vietnam 2023 Đặng Hoàng Tâm Như mặc lại thiết kế Trúc chỉ. Đương kim Miss Grand Vietnam 2023 Lê Hoàng Phương diện lại trang phục Vũ khúc thiên long. Hai bộ trang phục từng thắng giải Best National Costumecủa Miss Grand International 2022 và 2023.

8 trang phục đầu tiên từ NTK Nguyễn Việt Hùng lấy cảm hứng từ văn hóa dân gian, lịch sử như: hoa sen trắng, trống đồng Đông Sơn, anh hùng dân tộc, tái hiện làng nghề dệt mền, cối xay gió Bạc Liêu... Các thí sinh biểu diễn với nhiều phong cách, từ nghiêm túc, thướt tha đến hài hước, vui nhộn, đúng với tinh thần của trang phục.

Hoa hậu Liên lục địa 2022 Lê Nguyễn Bảo Ngọc trình diễn thiết kế Thủy yên, lấy cảm hứng từ hình tượng nghê ngậm ngọc. Hình ảnh con nghê thường thấy trong kiến trúc các cung đình, có ý nghĩa quan trọng trong tín ngưỡng, tôn giáo Việt Nam.

NTK Vũ Lan Anh mang đến hình ảnh cỏ lau, cây lúa, thốt nốt, nghề hái dừa, văn hóa Khơ-me… Mặc trang phục có phần cồng kềnh, thí sinh Bùi Thị Ánh Vương chao đảo, suýt ngã.

Lần đầu xuất hiện tại Miss Grand Vietnam, NTK Đặng Trọng Minh Châu tìm kiếm chất liệu phù hợp, nhằm giảm bớt sự cồng kềnh, tạo sự thoải mái cho thiết kế.

Các trang phục lấy ý tưởng từ mây tre, tranh tre, bánh ít lá gai, chim Phượng Hoàng, chim Hạc, Lân sư rồng… Tác phẩm Thiên hạcdo Á hậu 2 Hoa hậu Việt Nam 2022 Nguyễn Lê Ngọc Thảo trình diễn gây bất ngờ bởi hiệu ứng chuyển động độc đáo ở chân váy.

Nguyễn Vĩnh Hà Phương di chuyển khó khăn khi diện thiết kế Mỹ nhân ngư. Chi tiết ngôi sao cỡ lớn ở lưng bất ngờ đổ về phía sau, khiến thí sinh 21 tuổi phải nhờ đến sự hỗ trợ của ê-kíp.

Phom dáng và chi tiết của các trang phục từ đội NTK Nguyễn Minh Công gây ấn tượng. Hình ảnh Thị Mầu lên chùa, mẹ Âu Cơ, Mị Châu rải lông ngỗng… được các nhà thiết kế tái hiện trong đêm thi. Chiếc xe hình rồng cỡ lớn của thiết kế Thiên nhân phi long do thí sinh Tô Ánh Minh trình diễn ngã sụp trên sân khấu vì gặp gió.

Hoa hậu Thế giới Việt Nam 2019 Lương Thuỳ Linh sải bước với thiết kế Khảm xà cừ, lấy cảm hứng từ nghề thủ công truyền thống cùng tên. Bộ trang phục truyền tải giá trị văn hoá, tài năng các nghệ nhân dân gian Việt.

Đêm thi được đầu tư hoành tráng, với sân khấu rộng rãi tạo nên không gian thoải mái cho các thí sinh trình diễn. Sự kết hợp tinh tế giữa hiệu ứng, ánh sáng sân khấu và âm nhạc đã tôn vinh vẻ đẹp lộng lẫy của các trang phục dân tộc. 

Việc tổ chức ngoài trời khiến một số bộ trang phục quá nhẹ bị gió thổi bay, gây khó khăn cho nhiều thí sinh khi di chuyển. Song, đa số thí sinh vẫn nỗ lực kiểm soát các trang phục cồng kềnh, truyền tải tốt ý nghĩa qua biểu cảm, cử chỉ trên sân khấu.

Thí sinh Miss Grand Vietnam 2024 trình diễn trang phục dân tộc:

Ảnh: BTC

Tối 30/7, đêm thi Trang phục Văn hóa Dân tộc (National Costume)của Miss Grand Vietnam 2024 diễn ra tại thành phố Phan Thiết, tỉnh Bình Thuận. 36 thí sinh cùng các hoa, á hậu là Lương Thùy Linh, Lê Nguyễn Bảo Ngọc, Huỳnh Thị Thanh Thủy, Nguyễn Lê Ngọc Thảo, Bùi Khánh Linh trình diễn hơn 40 trang phục đến từ các nhà thiết kế và sinh viên.

Đêm thi được chia thành 4 nhóm trình diễn do 4 nhà thiết kế Nguyễn Minh Công, Nguyễn Việt Hùng, Đặng Trọng Minh Châu, Vũ Lan Anh tư vấn và hỗ trợ.

Nhiều ý tưởng sáng tạo được số đông khán giả quan tâm. Những bộ trang phục đa số có màu sắc rực rỡ, lấy cảm hứng từ văn hóa, lịch sử, truyền thống dân gian, nét đặc trưng của các vùng miền, những cảnh đẹp, món ăn đặc sản Việt Nam.

Phần thi của thí sinh Bùi Lý Thiên Hương với trang phục mang tên Trưng Vương (tác giả Nguyễn Huy Hoàng), MC thuyết minh bộ trang phục lấy cảm hứng từ hình ảnh Bà Trưng cưỡi voi ra trận. Tác giả tạo mô hình con voi bằng các chất liệu thủ công, gắn bánh xe để có thể di chuyển trên sân khấu.

Khi Bùi Lý Thiên Hương trình diễn, ban tổ chức phát thêm đoạn âm thanh câu nói nổi tiếng của nhân vật lịch sử khác - Bà Triệu: "Tôi muốn cưỡi cơn gió mạnh, đạp luồng sóng dữ, chém cá Kình ở biển Đông, đánh đuổi quân Ngô, giành lại giang sơn, cởi ách nô lệ chứ không chịu khom lưng làm tì thiếp người ta".

Nhiều khán giả khi xem qua sóng livestream phát hiện sự nhầm lẫn đáng tiếc này. Về phía BTC Miss Grand Vietnam cũng đã có lời giải thích trên trang fanpage cuộc thi. ''Ngay trong phần thi của thí sinh, BTC đã nhận thấy sự nhầm lẫn về chi tiết lịch sử. Tuy nhiên, vì chương trình đang phát sóng nên chúng tôi không thể xử lý ngay lập tức. Sau phần thi, chúng tôi đã dừng sóng và cắt bỏ phần thi có sự sai sót này. BTC xin nhận lỗi về mình và gửi lời xin lỗi chân thành đến quý vị khán giả. Đây là bài học sâu sắc với chúng tôi''.

BTC cũng khẳng định, trong đêm tổng duyệt tối 29/7, câu nói của nữ tướng Bà Triệu không được sử dụng trong phần trình diễn. BTC không phê duyệt phần bổ sung câu nói của Bà Triệu mà nhà thiết kế có ý định đưa vào cho đêm thi tối ngày 30/7. Tuy nhiên, nhân viên kỹ thuật đã sử dụng nhầm file âm thanh mà BTC chưa phê duyệt. 

Cũng trong đêm thi, Á hậu 4 Miss Grand Vietnam 2023 Đặng Hoàng Tâm Như mặc lại thiết kế Trúc chỉ. Đương kim Miss Grand Vietnam 2023 Lê Hoàng Phương diện lại trang phục Vũ khúc thiên long. Hai bộ trang phục từng thắng giải Best National Costumecủa Miss Grand International 2022 và 2023.

8 trang phục đầu tiên từ NTK Nguyễn Việt Hùng lấy cảm hứng từ văn hóa dân gian, lịch sử như: hoa sen trắng, trống đồng Đông Sơn, anh hùng dân tộc, tái hiện làng nghề dệt mền, cối xay gió Bạc Liêu... Các thí sinh biểu diễn với nhiều phong cách, từ nghiêm túc, thướt tha đến hài hước, vui nhộn, đúng với tinh thần của trang phục.

Hoa hậu Liên lục địa 2022 Lê Nguyễn Bảo Ngọc trình diễn thiết kế Thủy yên, lấy cảm hứng từ hình tượng nghê ngậm ngọc. Hình ảnh con nghê thường thấy trong kiến trúc các cung đình, có ý nghĩa quan trọng trong tín ngưỡng, tôn giáo Việt Nam.

NTK Vũ Lan Anh mang đến hình ảnh cỏ lau, cây lúa, thốt nốt, nghề hái dừa, văn hóa Khơ-me… Mặc trang phục có phần cồng kềnh, thí sinh Bùi Thị Ánh Vương chao đảo, suýt ngã.

Lần đầu xuất hiện tại Miss Grand Vietnam, NTK Đặng Trọng Minh Châu tìm kiếm chất liệu phù hợp, nhằm giảm bớt sự cồng kềnh, tạo sự thoải mái cho thiết kế.

Các trang phục lấy ý tưởng từ mây tre, tranh tre, bánh ít lá gai, chim Phượng Hoàng, chim Hạc, Lân sư rồng… Tác phẩm Thiên hạcdo Á hậu 2 Hoa hậu Việt Nam 2022 Nguyễn Lê Ngọc Thảo trình diễn gây bất ngờ bởi hiệu ứng chuyển động độc đáo ở chân váy.

Nguyễn Vĩnh Hà Phương di chuyển khó khăn khi diện thiết kế Mỹ nhân ngư. Chi tiết ngôi sao cỡ lớn ở lưng bất ngờ đổ về phía sau, khiến thí sinh 21 tuổi phải nhờ đến sự hỗ trợ của ê-kíp.

Phom dáng và chi tiết của các trang phục từ đội NTK Nguyễn Minh Công gây ấn tượng. Hình ảnh Thị Mầu lên chùa, mẹ Âu Cơ, Mị Châu rải lông ngỗng… được các nhà thiết kế tái hiện trong đêm thi. Chiếc xe hình rồng cỡ lớn của thiết kế Thiên nhân phi long do thí sinh Tô Ánh Minh trình diễn ngã sụp trên sân khấu vì gặp gió.

Hoa hậu Thế giới Việt Nam 2019 Lương Thuỳ Linh sải bước với thiết kế Khảm xà cừ, lấy cảm hứng từ nghề thủ công truyền thống cùng tên. Bộ trang phục truyền tải giá trị văn hoá, tài năng các nghệ nhân dân gian Việt.

Đêm thi được đầu tư hoành tráng, với sân khấu rộng rãi tạo nên không gian thoải mái cho các thí sinh trình diễn. Sự kết hợp tinh tế giữa hiệu ứng, ánh sáng sân khấu và âm nhạc đã tôn vinh vẻ đẹp lộng lẫy của các trang phục dân tộc. 

Việc tổ chức ngoài trời khiến một số bộ trang phục quá nhẹ bị gió thổi bay, gây khó khăn cho nhiều thí sinh khi di chuyển. Song, đa số thí sinh vẫn nỗ lực kiểm soát các trang phục cồng kềnh, truyền tải tốt ý nghĩa qua biểu cảm, cử chỉ trên sân khấu.

Thí sinh Miss Grand Vietnam 2024 trình diễn trang phục dân tộc:

Ảnh: BTC